Absurde (zelf)censuur

De verminking van de boeken van Roald Dahl heeft veel losgemaakt. Wat is er toch aan de hand met uitgevers die buigen voor de meest absurde eisen van politiek correcte doordrammers? Is het de angst voor juridische procedures, voor een heksenjacht op Twitter met schadelijke gevolgen voor de reputatie van de uitgeverij? De acties van Dahls uitgever zijn in elk geval geen voorbeeld van vrijdenken, eerder van onderworpenheid aan dubieuze modetrends in taalgebruik. Men is kennelijk bang niet op tijd met de trend mee te gaan. 

De Britse uitgeverij Penguin bleek niet ongevoelig voor alle kritiek. De uitgeverij brengt daarom later dit jaar zeventien van zijn boeken in de oorspronkelijke vorm uit, naast de eerder aangekondigde herziene versies. Lezers kunnen dan zelf kiezen welke versie hun voorkeur heeft. 

Dat betekent allerminst dat de affaire daarmee gesloten kan worden. Want wat gaat het optreden van die nieuwerwetse censoren, sensitivity readers genoemd, betekenen voor al die andere schrijvers uit het verleden die zich niets hebben aangetrokken van hedendaagse taalnormen? En wat gaan zij voor belemmeringen in het taalgebruik opwerpen voor de nieuwe schrijvers? We kennen de voorbeelden van censuur uit orthodox christelijke hoek. Ook Nederlandse uitgevers blijken daar gevoelig voor. Het kan ook een commerciële keuze zijn, zegt Philippa Willitts, een Britse sensitivity reader die auteurs op hun eigen verzoek adviseert.  

Wat is de invloed van al die ophef over het taalgebruik op de zelfcensuur van de auteur?

Preventief ingrijpen bij opruiende teksten

Burgemeesters proberen ordeverstoringen te voorkomen met 'online gebiedsverboden'. Een oproep om ergens te gaan 'rellen' willen ze bestraffen met een bestuurlijke boete. Een omstreden maatregel vanuit het oogpunt van de demonstratievrijheid en de vrijheid van meningsuiting, zeggen deskundigen. Maar 'je kunt niet zomaar met een beroep op de vrijheid van meningsuiting zeggen van 'ik ga nu rellen organiseren', meent burgemeester Wientjes van Haarlem. Hij vindt dat hij als bewaker van de openbare orde in zijn gemeente een online uitingsverbod moet kunnen opleggen. Zijn collega in Almelo heeft onlangs de Algemene Politie Verordening (APV) gewijzigd om dat in voorkomende gevallen ook te kunnen doen. 

De Utrechtse burgemeester Dijksma is echter door de rechter teruggeroepen nadat ze een jongen uit Zeist een boete had opgelegd omdat hij opriep tot rellen uit protest tegen de coronamaatregelen. Dijksma verbood de jongen online berichten te publiceren "die zijn te kwalificeren als het door uitdagend gedrag aanleiding geven tot wanordelijkheden", maar dat is in strijd met de Grondwet, zegt de bestuursrechter nu, in weerwil van eerdere suggesties van de minister van Justitie Dilan Yesilgöz. De APV geeft de burgemeester mogelijkheden om op te treden als zich ergens ongeregeldheden voordoen of daartoe wordt opgeroepen. Digitale platformen vallen niet onder die regel, zegt de rechter: het moet gaan om een fysieke plaats, zoals een plein, weg of park.

In reactie op dit besluit kondigde burgemeester Halsema aan dat Amsterdam door wil gaan met online gebiedsverboden. Als het niet via de APV kan dan moet het wel kunnen via de wetgeving inzake de bevoegdheden van de burgemeester, verwacht zij. Halsema en Dijksma en veertig andere burgemeesters ondertekenden vorige week een open brief aan de regering waarin om instrumenten wordt gevraagd om opruiing via sociale media preventief aan te kunnen pakken. Zij menen dat de huidige wetgeving, die dateert van vòòr het digitale tijdperk verouderd is.  Vanuit hun verantwoordelijkheid voor de openbare orde willen zij oproepen tot gewelddadigheden in de kiem kunnen smoren.