30 maart 2012

Godsdienstvrijheid een exclusief recht?


Trouw ontdekte deze week een bijzondere samenwerking tussen de ChristenUnie en de SP. Europarlementariërs Van Dalen (CU) en De Jong (SP) bepleiten gezamenlijk meer aandacht voor godsdienstvrijheid in het buitenlands beleid van de EU. In het geval van de SP is dat misschien wat minder vanzelfsprekend dan bij de ChristenUnie. Bij De Jong heeft deze ambitie een persoonlijke achtergrond: hij is op het onderwerp godsdienstvrijheid gepromoveerd en had er ook mee te maken toen hij nog werkte voor het ministerie van Buitenlandse Zaken.
Het onderwerp godsdienstvrijheid komt bijvoorbeeld aan de orde bij het afsluiten van handelsverdragen. De Jong hoopt ook dat EU buitenland-vertegenwoordiger Ashton de godsdienstvrijheid niet zal vergeten als ze deelneemt aan de vredesbesprekingen in het Midden-Oosten. Van Dalen zou graag Europese instrumenten als handelsverdragen of hulpgelden inzetten om de toegenomen druk op christenen in landen als Nigeria, Pakistan, Noord-Korea en Egypte te verlichten. Maar het gaat niet alleen om christenen, benadrukt De Jong. Het gaat om alle gevallen van geweld tegen religieuze gemeenschappen.

En op dit punt komen dan de vragen, zo blijkt ook uit de reacties op het Trouw-artikel. Als godsdienstvrijheid de denkbeelden moet beschermen waarom dan alleen religieuze denkbeelden? Zijn Van Dalen en De Jong ook bereid op te komen voor atheïsten? Of als het om de minderheden gaat, waarom dan niet ook de homoseksuele minderheid? Godsdienst is een lastige, zo niet onmogelijke, invalshoek voor het bevorderen van mensenrechten. Godsdiensten tonen zich door de eeuwen heen intolerant ten opzichte van elkaar. Met de bescherming van de een raak je in een conflict met de ander. Ronald Plasterk schreef eens, toen hij nog columnist van De Volkskrant was: "De een zijn geloof is de andere zijn blasfemie."

De bescherming van christelijke of andere religieuze minderheden in Afrika en het Midden-Oosten verdient naar mijn mening evenveel inspanning als de bescherming van welke minderheden dan ook tegen de discriminatie door christelijke of andere religieuze meerderheden. Het gaat niet om godsdienst maar om tolerantie. 
In de Verenigde Naties worden elk jaar resoluties op initiatief van islamitische landen aangenomen die bol staan van verdraagzaamheid jegens alle levensbeschouwingen maar toch duidelijk stellen dat het beledigen van een godsdienst strafbaar moet zijn. Christelijke organisaties zien hier terecht het gevaar dat dit als handvat kan worden gebruikt om religieuze minderheden te vervolgen. Maar het is moeilijk te ontkomen aan de indruk dat hier vooral gaat om een strijd tussen twee godsdiensten, islam en christendom. Tot nu toe hebben deze resoluties nog niet geresulteerd in internationale verdragen. Maar ik zie de organisaties die dit willen voorkomen, of de partij van Van Dalen, ook nog niet het initiatief nemen om in Nederland het obsolete verbod op godslastering af te schaffen.

De vrijheid van denken, inclusief geloven, en de vrijheid om denkbeelden, inclusief geloof of kritiek daarop, te uiten zijn universeel en dus seculier. Godsdienstvrijheid is hieraan ondergeschikt en dient dus ook niet als exclusief recht behandeld te worden. Het is de vraag of godsdienstvrijheid niet overbodig is als de vrijheid van denken, van meningsuiting en van vereniging gegarandeerd zijn. Godsdienstvrijheid als afzonderlijk recht suggereert dat andere denkbeelden en uitingen anders behandeld zouden moeten worden. Godsdienst versus andersdenkenden: dat was vaak de kiem voor bloedige conflicten. En als het geen afzonderlijk recht is, waarom zou je het dan als zodanig opvoeren op de agenda van het buitenlands beleid van de EU?


14 maart 2012

PayPal en de nieuwe censuur

Paypal, de internetbankier, heeft enkele uitgevers gedreigd met afsluiting van hun account als ze erotica blijven aanbieden waarin incest, verkrachting of bestialiteiten voorkomen. Een van deze bedrijven, Smashwords heeft inmiddels laten weten dat het aan de wensen van de bankier wil voldoen. Zaken zijn zaken. Een brede coalitie van burgerrechtbewegingen in de Verenigde Staten heeft tegen deze maatregel een krachtig protest laten horen. Het gaat natuurlijk om het principe. Banken behoren neutraal te zijn en hebben geen taak in het bewaren van de publieke moraal. Nog los van het grondrecht op vrijheid van meningsuiting is het niet aan particuliere instanties om grenzen te trekken en het vrije verkeer van informatie te frustreren. Dat lijkt echter allemaal vanzelfsprekender dan het tegenwoordig is.
Het particuliere bedrijfsleven bemoeit zich steeds actiever met de grenzen van het vrije verkeer van informatie.  Eerder dit jaar lieten Twitter en Google weten dat ze niet alles toelaten in hun dienstverlening. Wat mag en wat niet mag wordt ook in deze gevallen niet bepaald door de wet en het oordeel van de rechter, maar door de particuliere censors, die zich niet publiek hoeven te verantwoorden. In een protestbrief van de Amerikaanse National Coalition Against Censorship wordt de vergelijking gemaakt met de Index Librorum Prohibitorum de lijst van verboden boeken die de Katholieke Kerk tot halverwege de vorige eeuw hanteerde om de gelovigen tegen de slechte invloeden van het geschreven woord te wapenen.
Het protest van de Amerikaanse hoeders van het vrije woord is gericht tegen PayPal. Het is altijd goed om een bedrijf te laten weten dat je zijn gedrag niet in de haak vindt. Of PayPal zich er iets van aan zal trekken is de vraag. Aandeelhouders hebben er vermoed ik meer te vertellen dan activisten. En de vrije markt gaat boven alles. Zoek maar een andere bankier als je met deze niet tevreden bent.
Wat ik mis in dit verhaal is de rol van de overheid. Er zijn grondrechten en daarvan afgeleide wetten. We hebben een overheid om namens ons hiernaar te handelen. De overheid zou ons in dit geval moeten beschermen tegen onterecht ingrijpen in het vrije verkeer van informatie door particulieren die hier niets over te zeggen hebben. Waarom richt uitgever Smashwords zich niet samen met de burgerrechtbeweging tot de overheid en gaat men onmiddellijk overstag voor de moralisten van PayPal?
Ook voor de uitgever zal de vrije markt wel van groter gewicht zijn dan het vrije verkeer van informatie.Waarom je financiële resultaten op het spel zetten voor een principe? En een overheid die heilig gelooft in de zegeningen van de vrije markt zal hier ook niet zo snel ingrijpen. Maar voor liberalen ligt hier wel een punt om te overdenken. Voor je het weet zijn we weer terug in de Middeleeuwse wetten van de oude Katholieke Kerk.
Voor de vrijheid van het internet zijn deze nieuwe particuliere censors een grote bedreiging. Beter dan de burgerrechtbewegingen het verwoorden aan het eind van hun statement kan ik het niet zeggen:

The Internet has become an international public commons, like an enormous town square, where ideas can be freely aired, exchanged, and criticized.  That will change if private companies, which are under no legal obligation to respect free speech rights, are able to use their economic clout to dictate what people should read, write, and think.

[beeld: http://www.citylit.org/BannedBooks.htm]

08 maart 2012

Waarschuwing tegen fascisme


Vandaag kreeg ik een verzoek om mee te doen aan een actie om fascistische Facebooksites te weren. De actie loopt al sinds 2009 en heeft meer dan 11.000 supporters. Die hebben Facebook kennelijk nog niet weten te overtuigen. Mij ook niet trouwens. Het verzoek is geformuleerd in zeer algemeen gestelde bewoordingen:
 
We demand that the facebook administrators suspend fascist facebook groups and sites which glorify racism and other crimes.
1. Suspend the "Benito Mussolini" Fansites 2. Suspend groups with racist body of thought 3. No support for totalitarian and inhuman facebook sites and groups! 

Zo maak je het wel erg makkelijk voor de censor. Wat zijn fascistische sites? Welke andere misdaden vallen nog meer onder dit verzoek? Moet alles wat de fans van Mussolini op het internet zetten verboden worden? Is een ban van groepen met verkeerde gedachten niet in strijd met de vrijheid van denken? Wat moet ik verstaan onder totalitaire en inhumane sites?
Het spijt me, maar dit is mij veel te grof. U deugt niet, dus u moet geband worden. Dat is de boodschap van deze actie. Waarschuwen tegen fascisme, dat lijkt mij geheel terecht. Maar zoals het plaatje uitdrukt zit het gevaar van het fascisme in het geweld, de daadwerkelijke onderdrukking en achterstelling van minderheden. We moeten het verschil wel blijven maken tussen de daden van de fascisten enerzijds en de uitingen anderzijds. Een oproep tot geweld tegen minderheden is, althans in Nederland, strafbaar. Anti-racisme organisaties zoals de Anne Frank Stichting houden het jaarlijks onderzoek de vinger aan de pols. Er is een Meldpunt Discriminatie Internet dat in voorkomende gevallen actie onderneemt tegen concrete uitingen die in strijd zijn met de wet. Het compleet bannen, filteren of verwijderen van sites op vage gronden zoals de Facebook actie dat vraagt is een bedenkelijke aanslag op het vrije verkeer van informatie. Zelfs ACTA en nationale wetten tegen piraterij gaan niet zover als deze ongetwijfeld goedwillende anti-fascisten.