28 december 2008

Jaaroverzicht


Sinds april 2005 heb ik hier zo'n 120 stukjes geschreven over de grenzen van de vrijheid van meningsuiting in Nederland. Afgelopen jaar gemiddeld twee keer per maand. Topper in 2008 was zoals in voorgaande jaren de godslastering met Fitna, de cartoons van Nekschot en de foto's van Sooreh Hera. Dit onderwerp zal, hoe achterhaald het ook lijkt, ook in 2009 nog wel even actueel blijven, zowel nationaal, als internationaal. Godslastering gaat al lang niet meer over god of over religieuze gevoelens. Het is, in combinatie met terrorisme, een speelbal geworden van nationale en internationale politiek. De vrijheid van meningsuiting legt het dan al snel af tegen de angst en het eergevoel.
Wat mocht er nog meer niet in 2008? Met beledigingen kun je over de grens gaan, bij ambtenaren en ook bij scheidsrechters. Porno ligt nog steeds gevoelig. De demonstratievrijheid stond ook dit jaar onder druk, onder meer in Amsterdam en Zaandam. En openbaarheid blijft een probleem als je de waarheid wilt achterhalen over een oorlog of het leger. Het is allemaal vaker vertoond.
Zijn er ook nog leuke dingen te melden aan het eind van dit jaar? Jawel. Het omstreden spotje van de SP over de thuiszorg waarin een oude dame zich uitkleedt voor de tv is uitverkozen als beste reclamespot van het jaar. En minister Jacqueline Cramer heeft zich tegenover de Tweede Kamer gerehabiliteerd met haar verklaring dat ze voor het behoud van de persvrijheid desgevraagd nog wel een keer zou willen tekenen voor Bluf! En Balkenende heeft haar standpunt verdedigd. Zo kan het dus ook. Dat mag hij vaker doen. Daar zijn regeringen namelijk voor als het over het uiten van meningen gaat: burgers hun vrijheid garanderen.

23 december 2008

Een zwaktebod van Verhagen


Minister Verhagen heeft gedreigd de VN-conferentie over rassendiscriminatie te boycotten als de antisemitische toon in de ontwerp-teksten niet verdwijnt. De conferentie is een vervolg op een vergadering in Durban, enkele jaren geleden, waar de meeste westerse landen geen prettige herinneringen aan bewaren. Aanvallen op Israël domineerden de besprekingen en in de fringe meetings waren nogal wat antisemitische geluiden te horen. Israël heeft nu op voorhand al afgezegd voor de vervolgconferentie die in april in Genève moet worden gehouden.
In de westerse wereld is er over het algemeen maar weinig begrip voor het optreden van islamitische landen en hun medestanders uit Afrika en Azië in de Verenigde Naties. Israël is voor deze landen het grote kwaad in de wereld dat op alle gebieden moet worden bestreden. En de westerse steun aan dit land wordt over het algemeen ervaren als een vijandige daad tegenover de islamitische wereld. Daarbovenop komen nog de anti-islamitische uitingen in veel westerse landen sinds 9/11. Het is niet verwonderlijk dat er dan een behoefte ontstaat om het westen "terug te pakken" op het internationale politieke podium van de Verenigde Naties. En dat geldt des te meer als het gaat om mensenrechten waarover vanuit het westen altijd met het geheven vingertje is gesproken richting het oosten en zuiden.
Toen Fitna uitkwam bleven directe, agressieve reacties van islamitische zijde uit. Het is echter niet onmogelijk dat het westen de rekening voor het toelaten van deze beledigende film, en evenzovele andere incidenten, alsnog gepresenteerd krijgt in het verband van deze VN-conferentie. Een paar weken geleden stond in Trouw het verhaal van de filosoof Austin Dacey, die een zitting van de VN Mensenrechtenraad in Genève had bijgewoond. Daar stond godslastering op de agenda en wel nadrukkelijk in het perspectief van de heersende islamofobie. Vertegenwoordigers van islamitische landen waren er al eerder in geslaagd met steun van vele niet-gebonden landen om een meerderheid te krijgen voor een oproep "zich te onthouden van halsstarrig vasthouden aan vrije meningsuiting met absolute minachting voor religieuze gevoelens." En in deze geest ging het verder, ter voorbereiding van de anti-racisme conferentie in april.
Interessant is de waarneming van Dacey over de tactiek van de islamitische landen. Volgens hem zijn ze bereid om de term godslastering te laten vallen in ruil voor het verbod tot het aanzetten van haat en discriminatie. Daarmee verdwijnt de godsdienst als zodanig uit het beeld en gaat het meer om de bescherming van de slachtoffers van bepaalde haatdragende uitingen. In westerse landen zou men hier gevoeliger voor zijn. Maar, zegt Dacey, die de islamieten voor geen cent vertrouwt, anti-islamitische uitingen kunnen in de interpretatie van de islamitische landen ook wel opgevat worden als aanzetten tot haat. Het interessante is dat een dergelijke redenering in feite ook gehanteerd wordt door de Nederlandse regering die op voorstel van minister Hirsch Ballin nu wel afziet van het verbod op godslastering, maar die religieuze gevoelens toch wil blijven beschermen via het antidiscriminatie-artikel.
Daarmee zijn we weer thuis, bij onze minister van Buitenlandse Zaken die dreigt Genève te boycotten. Wat wil hij er mee bereiken, vraag je je af. Het ontwijken van een debat is een zwaktebod en is moeilijk te rijmen met de basisprincipes van de vrije communicatie. Juist met je tegenstanders behoor je het debat aan te gaan als democraat. Preken voor eigen parochie kan altijd nog.
,

07 december 2008

Europa en het vrije verkeer van informatie


Europese telecom-ministers (dus ook de Nederlandse, in dit geval staatssekretaris Heemskerk) negeren het standpunt van een meerderheid van het Europese parlement inzake de vrijheid van internetgebruikers. Het parlement steunde onlangs in meerderheid een amendement van Daniel Cohn-Bendit (Groenen) en Guy Bono (socialisten) om de rechter het laatste woord te geven en niet de internetproviders te verplichten gebruikers na drie overtredingen (illegaal muziek downloaden) af te sluiten. In Frankrijk mag Sarkozy zijn plannen nu doorzetten, al heeft hij geen succes geboekt bij zijn poging om de inperking van het vrije verkeer van informatie voor heel Europa te laten gelden. En ook de Europese Commissie heeft nog vele vragen bij de beoogde Franse wetgeving.
Bono en Cohn-Bendit gaan de zaak opnieuw agenderen in het Europese Parlement en daarmee is dit onderwerp definitief op de agenda van de Europese verkiezingscampagnes terecht gekomen. Het zal tijd worden. Op Europees niveau vinden al jaren allerlei gevechten plaats over de digitale burgerrechten en de pogingen van staten en grote bedrijven om bestaande monopolies op de informatievoorziening in stand te houden. Alle drukte in Europa over het schenden van mensenrechten in China mag ons de ogen niet doen sluiten voor de situatie dichterbij huis. In zekere zin zijn het achterhoedegevechten. Het internet maakt het bestaande uitgeversmodel onhoudbaar. Het is beter om te zoeken naar alternatieve regelingen voor de rechten van auteurs die de creativiteit blijven bevorderen dan krampachtig vast te blijven houden aan de huidige wetten. Maar daarvoor is er nog veel te weinig steun bij de politici, zowel op nationaal als op Europees niveau. Intussen is het gevaar groot dat allerlei restrictieve maatregelen voor de korte termijn, zoals in Frankrijk, waarbij de providers het verlengstuk worden van de staat de burgers aanzienlijk zullen beknotten in hun vrije communicatie.
,