Beren op de weg zetten

Jaren geleden hoorde ik deze uitspraak voor het eerst van een ambtenaar: hoeveel beren zijn er nog op deze weg? Oftewel: welke hindernissen gaan we nog tegenkomen om dit plan uit te voeren? De geschiedenis van de initiatiefwet Open Overheid (WOO) laat zien dat ambtenaren ook beren op de weg kunnen zetten om te voorkomen dat plannen doorgaan. De WOO is vijf jaar geleden ingediend door GroenLinks en D66 en uiteindelijk na een aantal wijzigingen vorig jaar in de Tweede Kamer aangenomen. Tegen stemden VVD en CDA, de twee grootste partners van de beoogde nieuwe regeringscoalitie. De wet ligt nu bij de Eerste Kamer en het is zeer de vraag of er daar een meerderheid voor te vinden is. Op verzoek van Minister Plasterk heeft een adviesbureau van de Rijksoverheid twee 'quick scans' uitgevoerd om een beeld te krijgen van de te verwachten kosten. De uitkomsten daarvan zijn alarmerend: tientallen, honderden miljoenen vliegen je om de oren als je de bevindingen leest. De Eerste Kamer gaat het nu allemaal nog weer eens grondig onderzoeken en wellicht zit er in het lang verwachte regeerakkoord een 'njet' voor de coalitiepartijen die ook daar een krappe meerderheid hebben.

Wat de besluitvorming bijzonder troebel maakt is dat voor de 'quick scan' uitsluitend input is verzameld uit de ambtelijke organisatie. En juist die zou volgens de geest én de letter van de wet hoognodig veranderd moeten worden om de veelgeroemde, maar in de praktijk vooral belemmerde transparantie van de overheid nu eindelijk eens waar te maken. De alarmbellen die de Eerste Kamer voor de wet moeten waarschuwen worden gedragen door de beren die de openheid vrezende ambtenaren zelf hebben opgesteld. Of, om het met een expert op het gebied van informatievoorziening bij de overheid, Guido van Enthoven, te zeggen: 'In zekere zin is hier de kalkoen bevraagd over het kerstmenu.'

Koloniaal denken

De zwarte kanten van ons koloniale verleden zijn lange tijd verborgen geweest. Het verhaal gaat dat een poging om naast het Wilhelmus ook het slavernijverleden van Nederland verplicht voor te schrijven in de geschiedenisles op de basisschool het niet gehaald heeft bij de regeringsformatie. Anderhalve eeuw na de afschaffing van de slavernij is dit kennelijk nog steeds een gevoelig punt.

Nu is er onlangs een rel uitgebroken over een artikel in een wetenschappelijk tijdschrift waarin het kolonialisme over het algemeen als heilzaam en legitiem werd beschreven. Het artikel van de Amerikaanse hoogleraar politicologie Bruce Gilley stond in het Third World Quarterly van augustus 2017. Gilley stelt dat de nadelen van het kolonialisme in gekoloniseerde landen niet opwegen tegen de voordelen. Hij somt op: meer onderwijs, betere gezondheidszorg, afschaffing van slavernij, meer werkgelegenheid, beter bestuur, infrastructuur, vrouwenrechten, bevrijding van minderheden, toegang tot kapitaal en verspreiding van kennis. Volgens Gilley kunnen zwakke en fragiele staten nu opnieuw geholpen worden door rekolonisatie.

Het artikel van Gilley verbaast me minder dan de reactie van duizenden ondertekenaars van een petitie die de redactie van het Third World Quarterly opriep het artikel terug te trekken en zich te verontschuldigen voor deze ondermaatse bijdrage. Dat het stuk door de peer-reviewers al was bestempeld als eenzijdig, krakkemikkig en niet publicabel vind ik wel een terecht argument om de redactie aan te spreken op haar beleid. Maar het bezwaar van de ondertekenaars dat het artikel 'beledigend' zou zijn lijkt me niet geldig in een vrij wetenschappelijk discours.

De lange arm van de farmaceutische industrie

Zaterdag 9 september had het radioprogramma Argos een reportage over het vertrek van Dick Bijl als hoofdredacteur van het Geneesmiddelenbulletin: luis in de pels van de farmacie. Bijl heeft zijn baan opgegeven na een aantal onaangename ervaringen met de invloed van de farmaceutische industrie die zijn wetenschappelijke bijdragen over de werking van geneesmiddelen niet kon waarderen.
De druppel was een proces dat hem voor de tuchtrechter bracht vanwege zijn melding van schadelijke bijwerkingen bij volwassenen van methylfenidaat in middelen tegen ADHD zoals Concerta. De Europese Registratie Autoriteit EMA heeft Concerta om die reden geen licentie verleend, maar daar is geen bekendheid gegeven. Dat deed Bijl wel in het Geneesmiddelenbulletin. Het College voor de Beoordeling van het gebruik van Geneesmiddelen sloot zich bij het negatieve oordeel over dit middel aan. Psychiaters blijven de middelen echter gewoon voorschrijven en als je er naar zoekt op internet lijkt het een normaal geaccepteerd middel.Terwijl de Europese Registratie Autoriteit vanwege het bedrijfsgeheim de beoordeling van publicaties van de kant van de fabrikant niet mag openbaren, mogen onderzoekers die in opdracht van de fabrikant werken hun positieve bevindingen zonder bezwaar publiceren.

Een Amsterdamse psychiater schakelde de tuchtrechter in tegen de openbaarmaking van het oordeel van de Europese Registratie Autoriteit in het Geneesmiddelenbulletin. Volgens Bijl een vreemde stap omdat de tuchtrechter, die gaat over de beroepsuitoefening van artsen, geen enkele autoriteit heeft voor de beoordeling van wetenschappelijke publicaties. Hij werd tweemaal vrijgesproken, maar trok na alle commotie de conclusie dat het genoeg was geweest en zegde onlangs zijn baan op. Want zijn positie was in de afgelopen jaren ook al meerdere keren onder druk komen te staan.

Ook ambtenaren kunnen gevoelig zijn voor complottheorieën

In 2014 schorste toenmalig minister van Justitie Opstelten Yasmina Haifi, een van zijn ambtenaren, die op dat moment gedetacheerd was bij de Nationale Coördinatoir Terrorismebestrijding. Aanleiding was deze tweet die Haifi schreef in reactie op allerlei nepnieuws dat in die dagen op internet de ronde deed: ‘ISIS heeft niets met Islam te maken… is vooropgezet plan van zionisten die bewust Islam willen zwart maken’. Er kwame meteen Kamervragen van de PVV nadat De Telegraaf dit bericht had opgepikt. En vice-premier Lodewijk Asscher reageerde geschokt over deze 'afgrijselijke tweet (die) getuigde van een bijna onmetelijke domheid'. Hij noemde haar uitspraak bovendien 'een klassieke vorm van antisemitisme.' Opstelten bezwoer dat Haifi nooit meer zou terugkeren in deze functie. Haifi verwijderde de tweet onmiddellijk, realiseerde de politieke gevoeligheid van de uitspraak gezien haar functie en nam afstand van ISIS die volgens haar in strijd met de islam handelde.

De Haagse rechtbank heeft nu bepaald dat het voorwaardelijk ontslag een te zware maatregel is geweest. Haifi heeft recht op een schadevergoeding. Haar uitlatingen vallen volgens de rechtbank onder de vrijheid van meningsuiting van ambtenaren.

Gebiedsverbod

Minister Blok van Veiligheid en Justitie heeft op dringend verzoek van de burgemeester van Den Haag imam Fawaz Jneid voor zes maanden een gebiedsverbod opgelegd. Dat betekent dat hij niet meer mag prediken in en rond een islamitische boekwinkel aan de Haagse Cilliersstraat. De maatregel is gebaseerd op de Tijdelijke wet bestuurlijke maatregelen die op 1 maart van dit jaar is ingegaan. Op grond van die wet kunnen vrijheidsbeperkende maatregelen worden opgelegd aan personen die een gevaar vormen voor de nationale veiligheid of voornemens zijn zich aan te sluiten bij terroristische strijdgroepen.

Het gebiedsverbod lijkt een uitprobeersel om radicale predikers de pas af te snijden zonder inbreuk te plegen op de grondwettelijke vrijheid van godsdienst en de vrijheid van meningsuiting. Maar dat doet het natuurlijk wel. De overheid ontneemt iemand op voorhand het woord zonder dat er een rechter aan te pas komt. Dit is regelrechte censuur van de overheid, zo erkende ook hoogleraar Algemene Rechtswetenschap Jan Brouwer van de Rijksuniversiteit Groningen vanavond voor radio 1 in het programma 'Dit is de dag'.

Het verschil tussen Duitsland en Nederland

De Duitse Bondsdag heeft op 30 juni j.l. de Netzwerkdurchsetzungsgesetz-NetzDG aangenomen. Dat is een wet die haatdragende, discriminerende en andere ongewenste uitingen op internet moet tegengaan. Beheerders van internetplatforms zoals Facebook lopen het risico op hoge boetes als ze niet goed hun best doen om de vuilspuiterij direct van het net te verwijderen.
Nederlandse parlementariërs vroegen onze regering in april of we hier ook niet zo'n wet zouden kunnen gebruiken. Nee, antwoorden de ministers Blok en Plasterk op 5 juli in een uitgebreide brief die laat zien dat vrijheid van meningsuiting hier anders wordt benaderd dan bij onze oosterburen.

Allereerst benadrukt de regering in principe voorstander te zijn van van zelfregulering als het om zaken gaat die het particuliere bedrijfsleven betreffen. Sinds de overheid eind vorige eeuw besloten heeft zich op tal van terreinen als regelaar terug te trekken gaat zij niet vooraan staan om te voldoen aan een vraag om in te grijpen. Blok en Plasterk wijzen in dat verband op de gedragscode die in Europees verband met internetbedrijven is afgesproken tijdens het Nederlandse voorzitterschap in 2016.

'De belangrijkste inspanningsverplichting die uit de Gedragscode voortvloeit betreft de afdoening en eventuele verwijdering van haatzaaiende uitingen na meldingen van gebruikers binnen 24 uur.' En die code blijkt te werken volgens de ministers. 'De resultaten laten zien dat significante vooruitgang is geboekt ten aanzien van de efficiëntie en snelheid van afdoening van meldingen, verbetering van de rapportagesystematiek, een betere opleiding van medewerkers, verbeterde samenwerking met betrokken partijen en verbetering van de eenduidigheid in behandeling, ongeacht wie de melder is.'

 Dat maakt nieuwe, aparte wetgeving volgens de Nederlandse regering minder urgent. Maar er zijn meer bezwaren tegen overname van het Duitse voorbeeld.

Politie snel beledigd

De tolerantie van onze 'beste vriend' wordt regelmatig op de proef gesteld.  Een paar recente berichten:

• Een 14-jarige jongen uit Den Helder heeft dinsdagavond zijn brutale gedrag moeten bekopen met een nachtje cel. De jongeman stak zijn middelvinger op naar de politi. Hierop is hij aangehouden voor belediging en meegenomen naar het bureau. 

• De Leiderdorpse Dylan (43) krijgt een boete van 800 euro op de mat voor de belediging van een politieagent. De agenten bekeuren Dylan voor openbare dronkenschap en dat maakt hem woedend. Hij roept: 'Doe je ding fucking ouwe.' Tenminste, dat zeggen de agenten. Dylan geeft toe dat hij dronken was, maar ontkent de belediging. Hij laat de zaak voorkomen en de rechter halveert te boete. 

• Het opruien van uitgaanspubliek en beledigingen richting politie komt een 21-jarige Edenaar op 150 uur taakstraf te staan, waarvan de helft voorwaardelijk. Agenten houden op 26 februari een jongere aan vanwege uitdaging, maar volgens omstanders hebben ze de verkeerde. Daarop begint de 21-jairge verdachte het publiek op te ruien om leuzen te scanderen. 

• Een harde duw van een politieagent ontlokte de man uit Nieuw-Dordrecht vorig jaar augustus de krachtterm 'driekwarter'. Dat gebeurde bij een opstootje bij café De Zwetser in Emmen, waar de man met zijn voetbalteam op stap was. Belediging, aldus het Openbaar Ministerie. Wat het precies betekende, wisten de agent en zijn collega’s niet, maar ze snapten wel dat het geen compliment was en namen de man uit Nieuw-Dordrecht mee naar het bureau. Daar belandde hij een nacht in de cel. Een tijdje later ontving hij een boete van 600 euro. Hij liet het ook voorkomen. De officier van justitie legde uit dat de boete zo hoog was, omdat een agent iemand is met een publieke taak. Dan gelden hogere straffen. Toch sprak de rechter de man vrij, omdat zijn kreet geen belediging is volgens de wet. "U moet geen agenten lastigvallen, maar ik verder vind dit een rare, opgeklopte zaak. Een beetje flauwekul. Ik geef u groot gelijk dat niet heeft betaald."