15 februari 2025

Freedom of Reach


Hoe moet Europa reageren op het loslaten van alle vormen van factchecking door de grote Amerikaanse platforms. Volgens Meta is de maatregel bedoeld om de vrijheid van meningsuiting te bevorderen en beschuldigingen van vooringenomenheid bij het modereren van content te verminderen. In Europa wordt daar over het algemeen anders over gedacht. Extreemrechts is ingenomen met de maatregelen van Trumps adjudanten Zuckerberg en Musk. Wilders heeft ook nooit enige maat gekend. Ophef is zijn businessmodel. Dan neem je het niet zo nauw met de feiten en gebruik je grote, liefst aanstootgevende woorden. De AfD kan Musk goed gebruiken in de verkiezingscampagne om de uitsluiting en cancelling van de op een na grootste partij van Duitsland aan te vechten. Maar vooralsnog is er in Europa wel een meerderheid om de macht van de techplatforms in te perken en desinformatie actief te bestrijden. 

Macht, daar gaat het hier vooral om, meer dan om uitingsvrijheid. De macht om de publieke opinie te beïnvloeden, zo veel mogelijk rotzooi te trappen en uiteindelijk een maximale winst. Met uitgekiende algoritmes waar niemand een vinger achter kan krijgen. Vorig jaar schreef Rob Wijnberg naar aanleiding van de overname van X door Musk: 'Nadat hij eerst zijn eigen tweets gingen de sluizen steeds verder open voor conservatieve, rechtse en radicaal-rechtse content. Accounts en posts van (radicaal-)rechtse aard groeien sinds zijn overname als kool, ontdekte The Washington Post na uitvoerig dataonderzoek.' En dat radicaal-rechtse verhaal, Wijnberg noemt het 'nostalgisch nationalisme', speelt met succes in op bestaande angst, ontevredenheid, frustratie gegeven de talrijke crisissen in de wereld en de kennelijke onmacht van de leiders om oplossingen te bieden. De oplossing van de Trump, Wilders, Orbán en hun companen is 'de sterke man' die de touwtjes overneemt van een corrupte, nalatige elite. Het is een oplossing waarbij de rechtsstaat inclusief de vrijheid van meningsuiting uiteindelijk het loodje zal leggen. Er is geen enkele rede om de techmiljardairs uit te roepen tot helden van de vrijheid van meningsuiting.

28 januari 2025

Militairen en boeren houden niet van transparantie.


Defensieminister Hennis (VVD) heeft de Tweede Kamer "keer op keer" onjuist geïnformeerd over de luchtaanval op de Iraakse stad Hawija in 2015, zo blijkt uit onderzoek van een commissie onder leiding van oud-minister Winnie Sorgdrager. Het zal niemand meer verbazen. Defensie heeft wat openbaarheid betreft een bijzonder slechte reputatie, zoals ik op dit blog meermalen heb laten zien. Dat wordt nu ook bevestigd door hoogleraar staatsrecht Wim Voermans. Hij deed onderzoek naar het onjuist of onvolledig informeren van het parlement. In de jaren 2001 tot 2020 telde hij 69 incidenten. 14 keer was Defensie de 'schuldige'. Een greep uit die incidenten: in 2003 misleidde toenmalig minister Kamp (VVD) de Kamer over een schietincident in Irak. Eimert van Middelkoop (ChristenUnie) hield tussen 2007 en 2010 informatie achter over de kosten van de JSF. En in 2020 bleek dat de voortgang van de politietrainingsmissie in Afghanistan te rooskleurig en positief werden voorgesteld om politiek draagvlak te behouden. De huidige minister van Defensie Ruben Brekelmans belooft beterschap. De vraag is of dat gaat lukken in het huidige politieke en bestuurlijke klimaat. Dit kabinet staat bepaald niet bekend als voorvechter van de openbaarheid van bestuur. 

Boeren

Dat blijkt ook uit de steun die landbouworganisaties van minister Femke Wiersma krijgen in een zaak van journalisten van FTM, NRC en Omroep Gelderland. Zij waren op zoek naar cijfers over aantallen dieren in Nederlandse boerenbedrijven. Boerenorganisaties hebben publicatie ervan tot dusverre weten te voorkomen. Dat deden ze via de rechter, de media en recentelijk ook via hun goede contacten met landbouwminister Wiersma (BBB). Tijdens een rechtszaak op 13 januari trok zij plots een bijna twee jaar oud besluit tot openbaarmaking van gegevens van boeren in. De journalisten werden al twee jaar aan het lijntje gehouden. De overheid hield al die tijd vol die gegevens wel te willen verstrekken, maar vanwege juridische procedures van boeren is dat tot op de dag van vandaag nog niet gebeurd. Op het laatste moment maakte Wiersma een draai met een telefoontje naar haar vertegenwoordiger in de rechtszaal om te vertellen dat ze van mening is veranderd. De BBB minister toonde zich daarmee een werktuig van de branchebelangen. 

10 januari 2025

Overijverige agenten


In november 2023 werd Quote-journalist Jeroen Molenaar ontboden op het politiebureau in Almere. Pas nadat er foto's en vingerafdrukken waren gemaakt kreeg hij te horen waarom. Hij zou een een jaar daarvoor een ondernemer beledigd hebben en dat was voor het OM aanleiding om een strafrechtelijk onderzoek in te stellen. Dat onderzoek is vanwege gebrek aan bewijs op niets uitgelopen. Maar het feit dat de journalist als verdachte van een strafrechtelijk proces is opgeroepen is zorgelijk, oordeelt Thomas Bruning van de NVJ.

De oproep van de politie volgde op de aangifte van Jaap Bakker, oprichter van het in oktober 2022 gefailleerde Welkom Energie, die eerder als directeur betrokken was bij Flexenergie, dat in 2018 op de fles ging. Molenaar heeft daarover meermalen geschreven. Maar dat hier gekozen is voor de weg van het strafrecht is nogal opmerkelijk, vindt de Bruning. Voor mensen die een klacht hebben over een journalistiek product staan civiele procedures open. Het inzetten van het strafrecht om een publicatie aan te pakken noemt hij ongewenst, dit in verband met het zogenaamde chilling effect dat met bemoeienis van het OM gepaard gaat. 

Dat het OM de aangifte van Bakker heeft opgepakt laat zien dat ook in Nederland het risico op SLAPP-zaken actueel blijft. Eerder schreef ik hier over de zaak van ondernemer Blijdorp tegen het FD. Het aantal zogenaamde SLAPP-zaken (Strategic lawsuits against public participation) neemt in Europa gestaag toe. Vooral journalisten en mediabedrijven zijn het doelwit, maar ook advocaten krijgen er mee te maken, schrijft Advocatie. Free Press Unlimited deed onderzoek waaruit blijkt dat de toenemende juridische druk op media en individuele journalisten in Nederland leidt tot zelfcensuur en psychische en financiële druk, met name op freelance journalisten en kleinere media. De zwaarste, en meest zorgwekkende, vorm van juridische druk zijn zogeheten SLAPPs. Deze rechtszaken worden vaak ingesteld door rijke en machtige actoren tegen journalisten, mensenrechtenverdedigers en maatschappelijke organisaties, met als voornaamste doel hen te intimideren, onder druk te zetten en hen het zwijgen op te leggen. 

Er is een Europese richtlijn in de maak die journalisten tegen SLAPPs moet beschermen. Maar die richtlijn gaat geen soelaas geven. "De huidige concept-implementatie mist de ambitie en effectiviteit die nodig zijn om SLAPP-doelwitten daadwerkelijk te beschermen," laat de Nederlandse Anti-SLAPP werkgroep weten. Daarbij komt dat de Nederlandse overheid die de richtlijn in ons land zal moeten implementeren er nu van uitgaat dat de Nederlandse wetgeving al voldoende bescherming biedt. Dat betekent dat de aard en de omvang van SLAPP-zaken in Nederland onvoldoende wordt erkend, stelt de werkgroep. 

Voorlopig hebben boze ondernemers nog vrij spel bij het bestrijden van hen onwelgevallige informatie. Het chilling effect van SLAPP-zaken en dreigementen van advocaten kunnen er nog steeds toe leiden dat het publiek de waarheid over maatschappelijk onoirbaar gedrag onthouden blijft.

29 december 2024

Oorlog daar en vrijheid van meningsuiting hier


In Groningen vroegen de VVD, het CDA en de Stadspartij 100% voor Groningen aan burgemeester Mirjam van ’t Veld (CDA) of ze niet iets kon doen aan pro-Palestina posters op een voormalige jongeren synagoge, een gekraakt pand dat eigendom is van de Gemeente. De burgemeester zei bereid te zijn na te denken over een gesprek met de krakers om te vragen of ze de poster willen verwijderen. “Maar dan wel met in het achterhoofd de context dat ik het niet kan en ga verbieden. Het zou dan een persoonlijk verzoek zijn, met het oog op de historische context van het gebied. Dat wil ik even overwegen.” 

In Nijmegen wil het bestuur van de Radbouduniversiteit volgens jongeren van de JOVD de uitganspunten voor het organiseren van bijeenkomst op de campus beperken. Volgens het voorstel zouden er geen eenzijdige, partijpolitieke bijeenkomsten meer mogen plaatsvinden op de campus. Het bestuur lijkt hiermee terug te komen op een een eerder standpunt. Naar aanleiding van de protesten tegen de komst van een pro-Palestijnse spreker heeft het bestuur toen toegelicht waarom het vond dat die bijeenkomst kon doorgaan. “Academische debatten kunnen schuren en ongemak veroorzaken binnen de universiteit en in de samenleving; dat mag, en moet soms zelfs, want de academische vrijheid is een belangrijk beginsel voor individuele wetenschappers en voor de universiteit als kennisinstituut.” Uiteindelijk heeft het kabinet de bijeenkomst alsnog verhinderd door de spreker de toegang tot het land te ontzeggen. 

Twee van de vele voorbeelden uit het afgelopen jaar die laten zien dat de oorlog in Israël tegen de Palestijnen impact heeft op de vrijheid van meningsuiting, de demonstratievrijheid en het openbare debat. En dat zal buiten Nederland niet veel anders zijn. Hoe heftiger het conflict hoe meer mensen zich laten meeslepen door ongenuanceerde stellingen, zwart-wit vijanddenken en intolerantie ten opzichte van degenen die een andere mening verkondigen. Het resulteert in cancellen en dreigementen die -uitvergroot door de algoritmes van de sociale media- tot geweld kunnen leiden. Oorlog elders roept hier geweld op en doodt het vrije verkeer van informatie. En daarmee de basis voor open democratische en inclusieve verhoudingen. Op veel plaatsen loopt de democratie gevaar, zo lezen we dezer dagen in terugblikken op 2024. Helaas wordt bescherming van het vrije verkeer van informatie nog onvoldoende gezien als een noodzakelijk tegenwicht tegen deze ontwikkeling. 

[Foto: Liz Henry CC]

18 december 2024

Oorlogspropaganda voedt polarisatie


In het voetspoor van NAVO-admiraal Rob Bauer begeeft Mark Rutte zich nu ook op het pad van de oorlogspropaganda. De kersverse secretaris-generaal van het westerse bondgenootschap roept ons op om ons civiel en militair te wapenen tegen 'het gevaar dat op ons afkomt'. 'We moeten onder ogen zien dat wat in Oekraïne kan gebeuren, ons ook kan gebeuren,' sprak hij dreigend. Een nogal vergaande stellingname waar geen serieuze onderbouwing voor te vinden is. Maar een geluid dat we helaas de afgelopen jaren vaker horen in commentaren op de oorlog in Oekraïne. De Koude Oorlog revisited.

De Franse historicus en communicatiewetenschapper Etienne Augé noemt de toespraak van Rutte vandaag in de NRC een klassiek staaltje oorlogspropaganda. 'Dit soort mobiliserende toespraken gaan altijd over iets heel ernstigs dat kán gebeuren, maar misschien wel helemaal níét gebeurt. Ter mobilisatie van landen en burgers ‘voor het geval dat’ worden speciale technieken ingezet zoals het aanjagen van angst en het voortdurend schermen met "de goede zaak".' De krant vroeg Augé een aantal media-optredens van militairen en politici te analyseren. Hij zag daarin 'vier, in zijn ogen typische propaganda-elementen: het archetype van de onschuldige jonkvrouw die door boze machten wordt belaagd (en gered wordt door een ridder te paard), de onmenselijke tegenstander, de domino-theorie (na Oekraïne komt....) en de eeuwige strijd tussen goed en kwaad.' 

Een analyse met een belangrijke waarschuwing voor zowel de mediaconsument als de journalist.

30 november 2024

De geheimen van Shell


Onder de titel 'Een giftig pact' publiceert de NRC in samenwerking met enkele andere Europese media vandaag het resultaat van een onderzoek naar een oliewinningsproject in Kazachstan van Shell en zes andere oliemaatschappijen. Het project is om meerdere redenen giftig: het vervuilt de natuur, er is sprake van corruptie, de plaatselijke bevolking heeft te lijden onder luchtverontreiniging en de vissers wordt een belangrijke inkomstenbron ontnomen. Milieuactivisten worden bedreigd. Volgens een van hen, Max Bokaj, die vijf jaar vast heeft gezeten, leidt de olie-industrie enkel tot versterking van de positie van invloedrijke families. 

Wat in Kazachstan gebeurt is niet uniek. Shell en andere grote bedrijven laten vaker zien dat men geen boodschap heeft aan een schoon milieu, het terugdringen van CO2 uitstoot of de belangen van betrokken mensen, werknemers of omwonenden. De schade van onverantwoorde bedrijfsvoering is echter vaak moeilijk volledig in beeld te brengen omdat de bedrijven tegenover journalisten zelden volledige openheid van zaken geven. Zo ook in dit geval.

De onderzoeksjournalisten die de milieuvervuiling en de corruptie aan het licht brachten melden dat ze met betrokken medewerkers van oliebedrijven 'alleen op achtergrondbasis' mochten spreken, 'omdat ze geen toestemming hadden van hun werkgever om met journalisten te praten'. Ze hebben de bedrijven ook rechtstreeks benaderd met vragenlijsten. Shell gaat niet in op de vragen en verwijst naar NCOC, het bedrijf dat het project in Kazachstan uitvoert. NCOC zegt niet in te kunnen gaan op vragen over de milieuboetes en een arbitrage zaak die in het artikel aan de orde komen. Over de luchtkwaliteit in Damba, een van de plaatsen die geplaagd worden door vuile lucht, kan NCOC niets zeggen omdat Damba 'buiten de impactzone van het olieproject' valt. Andere Nederlandse bedrijven die bij het project betrokken zijn zoals verzekeringsmaatschappij Atradius DSB, baggerbedrijf Van Oord, en ingenieursbureau Witteveen en Bos ontwijken de meeste vragen over hun deelname. 

17 november 2024

Van der Plas wil internetplatform verbieden


Dat Wilders een gevaar vormt voor de vrijheid van de Nederlandse media wisten we al. Voor hem zijn vrijwel alle journalisten 'tuig van de richel'. Vorige maand riep hij zijn volgers op tot een strafactie tegen dagblad Trouw omdat de krant een kritische cartoon over het asielbeleid van zijn kabinet publiceerde. Zijn maatje Caroline van der Plas van de BBB blijkt niet voor hem onder te willen doen. Zij ziet het internetplatform Cestmocro, dat veel aandacht besteedt aan de genocide in Gaza, als een haatzaaiend platform dat “overloopt van antisemitisme”. Ze vraagt zich af of het niet gewoon verwijderd kan worden. Het is het zoveelste teken dat deze regeringscoalitie de vrijheid van informatie niet gunstig gezind is.

"Een heel account op zwart zetten is censuur," zegt een jurist Roeland de Bruin tegen de NOS. Het is niet alleen een onaanvaardbare beperking van de uitingsvrijheid. Het raakt de communicatie tussen burgers. Burgers moeten van elkaars meningen kennis kunnen nemen. "Het gaat dus eigenlijk om het proces van communiceren. En dat moet vrij en onbelemmerd kunnen gebeuren." Volgens De Bruin is het beter om per Instagrampost te bekijken of een bepaalde uiting onrechtmatig of strafbaar is. Emeritus hoogleraar algemene rechtswetenschap Jan Brouwer zei in Nieuwsuur dat het sluiten van het account Cestmocro een zeer verregaande maatregel zou zijn: ‘Dan zou je ook kranten zomaar kunnen verbieden.’