Verbod fossiele reclame in Den Haag

In Den Haag is het vanaf 1 januari dit jaar verboden om buiten reclame te maken voor fossiele producten. Daaronder ook vliegreizen en cruisevakanties. Enkele reisorganisaties vechten het verbod aan. Ze vinden onder andere dat het verbod hun vrijheid van meningsuiting beperkt. Een opmerkelijk argument aangezien het grondwetsartikel dat de vrijheid van meningsuiting in Nederland garandeert juist voor handelsreclame een uitzondering maakt. 'Het vierde lid zondert het maken van handelsreclame uit van de bijzondere grondwettelijke bescherming van de vrijheid van meningsuiting, gegarandeerd in de eerste drie leden van artikel 7. Dit lid laat de regelgevende organen vrij binnen de kring van hun bevoegdheid voorschriften te stellen inzake het maken van handelsreclame, bijvoorbeeld een verbod te stellen met het oog op de bescherming van het landschapsschoon.'

De voorstanders van fossielvrije reclame verwijzen naar de beperkingen die al gelden voor tabak en alcoholhoudende dranken. Er zijn ook regels voor de beperking van reclame voor online gokken. In het kort geding dat de reisorganisaties tegen het verbod hebben aangespannen verdedigde de gemeente zich met een beroep op het algemeen belang. “De gemeente ziet een verbod op fossiele reclame als essentiële maatregel in de strijd tegen de schadelijke gevolgen van het gebruik van fossiele brandstoffen”, sprak advocaat Bob Jaasma (Pels Rijcken) namens de gemeente. “Het reclameverbod is geschikt en noodzakelijk.” Reclame Fossielvrij benadrukte dat het recht op gezondheid en het recht op een leefbaar klimaat zwaarder wegen dan het recht van een bedrijf om reclame voor vervuilende producten te maken.

Volgende week horen we waar de rechter op uitkomt. Veel gemeentebestuurders kijken er naar uit. Haarlem heeft vleesreclames taboe verklaard, Amsterdam ziet ook liever geen reclames voor fossiele brandstoffen en de gemeenteraad van Bloemendaal riep op om reclames voor online gokken uit de openbare ruimte te weren. Juridisch is een verbod een complexe kwestie, maar niet onmogelijk. Dat erkent ook minister Hermans die om haar oordeel werd gevraagd over twee juridische publicaties over het onderwerp. Ze schrijft onder meer: 'Bescherming van de samenleving tegen klimaatverandering, kan een rechtvaardigingsgrond zijn voor een beperking van het vrij verkeer, mits onderbouwd kan worden welke bijdrage het verbod levert aan de bescherming van dit algemene belang. Het geadverteerde product of dienst zelf wordt immers niet verboden. Er is dus een onderbouwing nodig dat van een reclameverbod een ontmoedigende werking uitgaat tot het kopen van het geadverteerde product of dienst en dat het verbod bijdraagt aan minder CO2-uitstoot.' 

Het lijkt er niet op dat het kabinet hier snel werk van gaat maken. Als het om het bestrijden van de klimaatopwarming gaat zijn we voorlopig nog vooral afhankelijk van initiatieven uit de milieubeweging en rechterlijke uitspraken die zij of hun tegenstanders weten te ontlokken. 

[foto: Judy van der Velden CC]

Agenten zoeken demonstranten thuis op

Klimaatactiegroep Extinction Rebellion (XR) spant een kort geding aan tegen de politie. De actiegroep eist dat de politie niet langer demonstranten thuis opzoekt. Het gebeurt vaker dat agenten bij deelnemers aan demonstraties aanbellen. Een recent geval van een vrouw in Amersfoort, die het gesprek met de agenten opnam, toont een absurde conversatie tussen een vertegenwoordiger van het staatsgezag en een burger die gebruik maakt van haar demonstratierecht. Je zou het een vorm van grensoverschrijdend gedrag zou kunnen noemen. De agenten hebben geen enkele reden om de vrouw op te zoeken. Ze zeggen een 'open gesprek' te willen over de motivatie van de vrouw om aan een demonstratie tegen de oorlog in Gaza mee te doen. Wat hen totaal niet aangaat. Ze vragen ook naar haar verhuisplannen. Waar ze helemaal niets mee te maken hebben.

De politie heeft intussen excuses aangeboden voor dit specifieke huisbezoek. Maar XR eist meer. En terecht. Wat de politie doet is pure intimidatie. Terwijl het in deze rechtsstaat haar taak is demonstranten te faciliteren en te beschermen. Ook Amnesty International maakt zich al langer zorgen over de privacy van demonstranten. De huisbezoeken leiden tot het criminaliseren van demonstranten. In een rapport uit 2023 deden mensen melding van huisbezoeken van agenten. Die zouden zijn uitgevoerd nadat hun identiteitskaart was gecontroleerd bij een demonstratie. NOS Stories sprak in 2022 met mensen die zoiets hadden meegemaakt.

Op de radio hoorde ik vanmiddag een docent van de politieacademie het huisbezoek in zijn algemeenheid verdedigen als onderdeel van de politie om in contact te blijven met de burgers. Om te weten wat er speelt en wederzijds begrip te kweken.  Berend Roorda, specialist inzake demonstratierecht van de Universiteit Groningen, maakte duidelijk dat dit geen goede aanpak is. Hij wijst op het mogelijk afschrikwekkend effect van dergelijk acties op burgers die willen demonstreren. De politie heeft het recht op te treden bij wetsovertredingen. Maar zij moet zich verre houden van wat burgers beweegt om van hun rechten gebruik te maken. Burgers hebben ook kiesrecht, zei Roorda. Wat zouden we er van vinden als agenten na de verkiezingen bij burgers langs gaan om hen te vragen wat ze gestemd hebben en waarom? 

Ik hoop dat de rechtszaak van XR niet blijft steken in dat ene omstreden politiebezoek in Amersfoort. Het gaat hier om een aantasting van burgerrechten die in het huidige politieke klimaat niet meer veilig zijn. We hebben het afgelopen jaar meer voorbeelden gezien die tot waakzaamheid aanleiding geven. Toevallig kwam ik vandaag een rapport tegen dat enkele jaren geleden in opdracht van van het Ministerie van Justitie is gemaakt over links extremisme in Nederland. Een citaat over gebruikte actiemethoden:  'Home visits hebben een sterk intimiderend karakter en bevinden zich in de top van het geweldsspectrum van links-extremistische groeperingen.' 

[foto: Roel Wijnants CC]

Een al te gemakkelijk uitgevaardigd inreisverbod

De rechtbank in Den Haag heeft het besluit van ministers Van Weel (VVD) en Faber (PVV) om drie islamitische predikers te weren, teruggedraaid. De predikers waren uitgenodigd om te komen spreken op de Ramadan Expo in Utrecht. De rechtbank vond geen bewijs voor de vrees van de ministers dat de openbare orde in gevaar zou komen vanwege haatzaaierij en het goedpraten van geweld. De bewindslieden verwezen naar berichten van de NCTV. Maar 'uit het vonnis van de rechter blijkt dat de NCTV bij twee van de drie sprekers juist concludeert dat er te weinig bewijs is om aan de criteria te voldoen voor een extremistische spreker.' De derde aangekondigde spreker 'maakt zich volgens de NCTV schuldig aan het verspreiden van desinformatie en vergoelijken van daden van terrorisme, door te ontkennen dat de terroristische aanval van Hamas van 7 oktober 2023 op Israël heeft plaatsgevonden.' 

Vorig jaar belette VVD leider Yeşilgöz, toen nog demissionair minister van Justitie, een Australische prediker eenzelfde bijeenkomst van orthodoxe islamieten toe te spreken. Hij besloot zelf van de komst naar Utrecht af te zien. Maar juristen wezen er toen al op dat het besluit van de minister zeer discutabel was. Het is niet aan de staat maar aan de rechter om grenzen te stellen. Alleen in buitengewone, de staatsveiligheid bedreigende omstandigheden kan daarvan afgeweken worden. Van Weel, de opvolger van Yeşilgöz, negeerde net als zij deze uitleg van de wet, zo bleek vorig jaar oktober toen de regering Mohammed Khatib van de omstreden pro-Palestijnse organisatie Samidoun de toegang tot ons land ontzegde voor een lezing op de Radbouduniversiteit. Khatib kwam ook niet en gaf zijn lezing per video.

Freedom of Reach

Hoe moet Europa reageren op het loslaten van alle vormen van factchecking door de grote Amerikaanse platforms. Volgens Meta is de maatregel bedoeld om de vrijheid van meningsuiting te bevorderen en beschuldigingen van vooringenomenheid bij het modereren van content te verminderen. In Europa wordt daar over het algemeen anders over gedacht. Extreemrechts is ingenomen met de maatregelen van Trumps adjudanten Zuckerberg en Musk. Wilders heeft ook nooit enige maat gekend. Ophef is zijn businessmodel. Dan neem je het niet zo nauw met de feiten en gebruik je grote, liefst aanstootgevende woorden. De AfD kan Musk goed gebruiken in de verkiezingscampagne om de uitsluiting en cancelling van de op een na grootste partij van Duitsland aan te vechten. Maar vooralsnog is er in Europa wel een meerderheid om de macht van de techplatforms in te perken en desinformatie actief te bestrijden. 

Macht, daar gaat het hier vooral om, meer dan om uitingsvrijheid. De macht om de publieke opinie te beïnvloeden, zo veel mogelijk rotzooi te trappen en uiteindelijk een maximale winst. Met uitgekiende algoritmes waar niemand een vinger achter kan krijgen. Vorig jaar schreef Rob Wijnberg naar aanleiding van de overname van X door Musk: 'Nadat hij eerst zijn eigen tweets voorrang had gegeven in de feeds van X, gingen de sluizen steeds verder open voor conservatieve, rechtse en radicaal-rechtse content. Accounts en posts van (radicaal-)rechtse aard groeien sinds zijn overname als kool, ontdekte The Washington Post na uitvoerig dataonderzoek.' En dat radicaal-rechtse verhaal, Wijnberg noemt het 'nostalgisch nationalisme', speelt met succes in op bestaande angst, ontevredenheid, frustratie gegeven de talrijke crisissen in de wereld en de kennelijke onmacht van de leiders om oplossingen te bieden. De oplossing van de Trump, Wilders, Orbán en hun companen is 'de sterke man' die de touwtjes overneemt van een corrupte, nalatige elite. Het is een oplossing waarbij de rechtsstaat inclusief de vrijheid van meningsuiting uiteindelijk het loodje zal leggen. Er is geen enkele rede om de techmiljardairs uit te roepen tot helden van de vrijheid van meningsuiting.

Militairen en boeren houden niet van transparantie.

Defensieminister Hennis (VVD) heeft de Tweede Kamer "keer op keer" onjuist geïnformeerd over de luchtaanval op de Iraakse stad Hawija in 2015, zo blijkt uit onderzoek van een commissie onder leiding van oud-minister Winnie Sorgdrager. Het zal niemand meer verbazen. Defensie heeft wat openbaarheid betreft een bijzonder slechte reputatie, zoals ik op dit blog meermalen heb laten zien. Dat wordt nu ook bevestigd door hoogleraar staatsrecht Wim Voermans. Hij deed onderzoek naar het onjuist of onvolledig informeren van het parlement. In de jaren 2001 tot 2020 telde hij 69 incidenten. 14 keer was Defensie de 'schuldige'. Een greep uit die incidenten: in 2003 misleidde toenmalig minister Kamp (VVD) de Kamer over een schietincident in Irak. Eimert van Middelkoop (ChristenUnie) hield tussen 2007 en 2010 informatie achter over de kosten van de JSF. En in 2020 bleek dat de voortgang van de politietrainingsmissie in Afghanistan te rooskleurig en positief werden voorgesteld om politiek draagvlak te behouden. De huidige minister van Defensie Ruben Brekelmans belooft beterschap. De vraag is of dat gaat lukken in het huidige politieke en bestuurlijke klimaat. Dit kabinet staat bepaald niet bekend als voorvechter van de openbaarheid van bestuur. 

Boeren

Dat blijkt ook uit de steun die landbouworganisaties van minister Femke Wiersma krijgen in een zaak van journalisten van FTM, NRC en Omroep Gelderland. Zij waren op zoek naar cijfers over aantallen dieren in Nederlandse boerenbedrijven. Boerenorganisaties hebben publicatie ervan tot dusverre weten te voorkomen. Dat deden ze via de rechter, de media en recentelijk ook via hun goede contacten met landbouwminister Wiersma (BBB). Tijdens een rechtszaak op 13 januari trok zij plots een bijna twee jaar oud besluit tot openbaarmaking van gegevens van boeren in. De journalisten werden al twee jaar aan het lijntje gehouden. De overheid hield al die tijd vol die gegevens wel te willen verstrekken, maar vanwege juridische procedures van boeren is dat tot op de dag van vandaag nog niet gebeurd. Op het laatste moment maakte Wiersma een draai met een telefoontje naar haar vertegenwoordiger in de rechtszaal om te vertellen dat ze van mening is veranderd. De BBB minister toonde zich daarmee een werktuig van de branchebelangen. 

Overijverige agenten

In november 2023 werd Quote-journalist Jeroen Molenaar ontboden op het politiebureau in Almere. Pas nadat er foto's en vingerafdrukken waren gemaakt kreeg hij te horen waarom. Hij zou een een jaar daarvoor een ondernemer beledigd hebben en dat was voor het OM aanleiding om een strafrechtelijk onderzoek in te stellen. Dat onderzoek is vanwege gebrek aan bewijs op niets uitgelopen. Maar het feit dat de journalist als verdachte van een strafrechtelijk proces is opgeroepen is zorgelijk, oordeelt Thomas Bruning van de NVJ.

De oproep van de politie volgde op de aangifte van Jaap Bakker, oprichter van het in oktober 2022 gefailleerde Welkom Energie, die eerder als directeur betrokken was bij Flexenergie, dat in 2018 op de fles ging. Molenaar heeft daarover meermalen geschreven. Maar dat hier gekozen is voor de weg van het strafrecht is nogal opmerkelijk, vindt de Bruning. Voor mensen die een klacht hebben over een journalistiek product staan civiele procedures open. Het inzetten van het strafrecht om een publicatie aan te pakken noemt hij ongewenst, dit in verband met het zogenaamde chilling effect dat met bemoeienis van het OM gepaard gaat. 

Dat het OM de aangifte van Bakker heeft opgepakt laat zien dat ook in Nederland het risico op SLAPP-zaken actueel blijft. Eerder schreef ik hier over de zaak van ondernemer Blijdorp tegen het FD. Het aantal zogenaamde SLAPP-zaken (Strategic lawsuits against public participation) neemt in Europa gestaag toe. Vooral journalisten en mediabedrijven zijn het doelwit, maar ook advocaten krijgen er mee te maken, schrijft Advocatie. Free Press Unlimited deed onderzoek waaruit blijkt dat de toenemende juridische druk op media en individuele journalisten in Nederland leidt tot zelfcensuur en psychische en financiële druk, met name op freelance journalisten en kleinere media. De zwaarste, en meest zorgwekkende, vorm van juridische druk zijn zogeheten SLAPPs. Deze rechtszaken worden vaak ingesteld door rijke en machtige actoren tegen journalisten, mensenrechtenverdedigers en maatschappelijke organisaties, met als voornaamste doel hen te intimideren, onder druk te zetten en hen het zwijgen op te leggen. 

Er is een Europese richtlijn in de maak die journalisten tegen SLAPPs moet beschermen. Maar die richtlijn gaat geen soelaas geven. "De huidige concept-implementatie mist de ambitie en effectiviteit die nodig zijn om SLAPP-doelwitten daadwerkelijk te beschermen," laat de Nederlandse Anti-SLAPP werkgroep weten. Daarbij komt dat de Nederlandse overheid die de richtlijn in ons land zal moeten implementeren er nu van uitgaat dat de Nederlandse wetgeving al voldoende bescherming biedt. Dat betekent dat de aard en de omvang van SLAPP-zaken in Nederland onvoldoende wordt erkend, stelt de werkgroep. 

Voorlopig hebben boze ondernemers nog vrij spel bij het bestrijden van hen onwelgevallige informatie. Het chilling effect van SLAPP-zaken en dreigementen van advocaten kunnen er nog steeds toe leiden dat het publiek de waarheid over maatschappelijk onoirbaar gedrag onthouden blijft.

Oorlog daar en vrijheid van meningsuiting hier

In Groningen vroegen de VVD, het CDA en de Stadspartij 100% voor Groningen aan burgemeester Mirjam van ’t Veld (CDA) of ze niet iets kon doen aan pro-Palestina posters op een voormalige jongeren synagoge, een gekraakt pand dat eigendom is van de Gemeente. De burgemeester zei bereid te zijn na te denken over een gesprek met de krakers om te vragen of ze de poster willen verwijderen. “Maar dan wel met in het achterhoofd de context dat ik het niet kan en ga verbieden. Het zou dan een persoonlijk verzoek zijn, met het oog op de historische context van het gebied. Dat wil ik even overwegen.” 

In Nijmegen wil het bestuur van de Radbouduniversiteit volgens jongeren van de JOVD de uitganspunten voor het organiseren van bijeenkomst op de campus beperken. Volgens het voorstel zouden er geen eenzijdige, partijpolitieke bijeenkomsten meer mogen plaatsvinden op de campus. Het bestuur lijkt hiermee terug te komen op een een eerder standpunt. Naar aanleiding van de protesten tegen de komst van een pro-Palestijnse spreker heeft het bestuur toen toegelicht waarom het vond dat die bijeenkomst kon doorgaan. “Academische debatten kunnen schuren en ongemak veroorzaken binnen de universiteit en in de samenleving; dat mag, en moet soms zelfs, want de academische vrijheid is een belangrijk beginsel voor individuele wetenschappers en voor de universiteit als kennisinstituut.” Uiteindelijk heeft het kabinet de bijeenkomst alsnog verhinderd door de spreker de toegang tot het land te ontzeggen. 

Twee van de vele voorbeelden uit het afgelopen jaar die laten zien dat de oorlog in Israël tegen de Palestijnen impact heeft op de vrijheid van meningsuiting, de demonstratievrijheid en het openbare debat. En dat zal buiten Nederland niet veel anders zijn. Hoe heftiger het conflict hoe meer mensen zich laten meeslepen door ongenuanceerde stellingen, zwart-wit vijanddenken en intolerantie ten opzichte van degenen die een andere mening verkondigen. Het resulteert in cancellen en dreigementen die -uitvergroot door de algoritmes van de sociale media- tot geweld kunnen leiden. Oorlog elders roept hier geweld op en doodt het vrije verkeer van informatie. En daarmee de basis voor open democratische en inclusieve verhoudingen. Op veel plaatsen loopt de democratie gevaar, zo lezen we dezer dagen in terugblikken op 2024. Helaas wordt bescherming van het vrije verkeer van informatie nog onvoldoende gezien als een noodzakelijk tegenwicht tegen deze ontwikkeling. 

[Foto: Liz Henry CC]