Een misplaatst, gevaarlijk en overbodig plan

In Trouw pleit Nourdin El Ouali van de Rotterdamse islamitische partij NIDA voor 'sancties om racisme te bestrijden'. Het gaat hem vooral om het gedrag van politici. 'Gepaste sancties zijn nodig voor het bestrijden van racisme en ander on­ethisch gedrag van politici. Afhankelijk van het aantal zetels en leden krijgen (landelijke) politieke partijen fractiebudget, partijsubsidies en zendtijd. Mocht een partij herhaaldelijk grensoverschrijdend gedrag vertonen en onverantwoord omgaan met het gegeven podium, de overheidsmiddelen en de publieke zendtijd, dan is het volkomen legitiem een partij hierom te korten.' El Ouali heeft bedacht dat de Raad van State hier een rol zou kunnen spelen.

Dat laatste is een buitengewoon vreemd idee. De Raad van State adviseert over wetsvoorstellen en heeft een afdeling Bestuursrechtspraak die geschillen slecht tussen burgers enerzijds en de staat anderzijds. Het sanctioneren van uitlatingen van politici kan ik daar moeilijk mee rijmen. Daar is de gewone rechter voor en die doet dat ook als dat nodig is. Maar El Ouali is kennelijk niet tevreden met de actuele rechtspraak op dit terrein. Daarmee past hij in het hetzelfde rijtje als de politici die hij bestrijdt. Die zijn ook -vanuit tegengestelde politieke opvattingen- van mening dat de rechtspraak in Nederland niet deugt. Een buitengewoon gevaarlijke tendens die in strijd is met de scheiding der machten. El Ouali kan voorstellen doen om de wet aan te scherpen. Maar als politicus moet hij zich verre houden van correcties of aanvullingen op de geldende rechtspraak.

De brievenbus en de democratie

Een oud probleem is opnieuw actueel nu de Gemeente Utrecht verspreiding van huis-aan-huis bladen alleen toestaat als bewoners er expliciet om vragen. Daarvoor moeten ze een ja-sticker op de brievenbus plakken. In brievenbussen zonder sticker mag geen ongeadresseerd drukwerk meer gestopt worden. Feitelijke informatie zoals berichten van de gemeente of van een netbeheerder vallen buiten de maatregel. De nee/ja-sticker die aangeeft dat een huis-aan-huis-blad wél, maar overig drukwerk niet gewenst is, blijft geldig. Het Stadsblad, een van de Utrechtse huis-aan-huis-bladen heeft tevergeefs een beroep op de rechter gedaan om het besluit van de Gemeente ongedaan te maken. De uitgever DPG Media vreest dat de sticker het einde betekent van het huis-aan-huisblad en gaat daarom in hoger beroep.

Opt-in

Tot nu toe had alleen de Gemeente Amsterdam een dergelijk 'opt-in'-beleid voor ongeadresseerd drukwerk. De maatregel moet jaarlijks miljoenen kilo's papier besparen. Veel mensen gooien nu al dat papier ongelezen weg, is de redenering. Verwacht wordt dat nog meer gemeenten een dergelijke maatregel gaan nemen.

Het nieuwe beleid gaat voorbij aan de rol die huis-aan-huisbladen nog steeds spelen in de lokale informatievoorziening. Die is toch al ernstig achteruitgegaan in de loop der jaren door het verdwijnen van lokale kranten. In Utrecht is het laatste plaatselijke dagblad al weer vijftien jaar geleden opgegaan in het AD. Een onderzoek van het Stimuleringsfonds voor de pers dat ook online media meenam noemt de situatie van het lokale nieuws ondanks de vele nieuwe media in de grote steden 'broos'.

'Trial by media'

Advocaat Robert Snorn laat onderzoeken of hij juridische stappen kan nemen tegen een boek over de zaak-Ruinerwold. Volgende week is de eerste zitting in die zaak. Twee journalisten van de Telegraaf hebben het boek geschreven over de man die op een afgelegen boerderij in Ruinerwold zijn kinderen negen jaar volledig afgesloten hield van de buitenwereld. Hij wordt verdacht van vrijheidsberoving en mishandeling van zijn negen kinderen en van het seksueel misbruiken van twee van zijn drie oudste kinderen. De Telegraaf publiceerde afgelopen week al delen uit het boek.

Snorn vindt dat je geen boek mag publiceren waarin de verdachte fors wordt beschuldigd, zonder dat een rechter naar de verdenkingen tegen hem heeft gekeken. “Het onderzoek naar de zaak is nog niet afgerond, dus is het boek gebaseerd op onvolledige informatie”, aldus Snorn. “De discussie of een verdachte ergens schuldig aan is hoort thuis in de rechtszaal en niet in de media of in een boek.” Hij noemt het 'trial by media'.

De moraal van het publieke debat

Denker des Vaderlands Daan Rovers moest het ontgelden op de sociale media na haar relativerende woorden over het boerenprotest in Nieuwsuur. Het stimuleerde haar tot het schrijven van een artikel in de Volkskrant over de vrijheid van meningsuiting. Ze werd er ook nog over geïnterviewd in Buitenhof . Het artikel in De Volkskrant kreeg als kop mee: 'Herover het debat op de grote waffels'.

De stelling van Rovers is dat er in Nederland niets mis is met de vrijheid van meningsuiting. Die is enorm groot, er zijn slechts enkele strafrechtelijke beperkingen (die denk ik ook door een grote meerderheid worden gedeeld). Het vrije debat verdient wel aandacht. En dat heeft volgens Rovers alles te maken met de sociale media. Enerzijds geven die nieuwe media burgers ontzettende veel meer kansen om deel te nemen aan het publieke debat. Anderzijds zijn de eigenaren van die media nauwelijks geïnteresseerd in de moraal van dat debat. Voor Zuckerberg en de zijnen tellen vooral de verdiensten. En, zegt Rovers, polarisatie is hun verdienmodel. 'Hoe uitzinniger (extremer, haatdragender) de opvatting, hoe meer aandacht, hoe meer economische waarde deze heeft. Zuckerberg spreekt als ondernemer, als grootkapitalist, en hij wenst in die ambitie met rust gelaten te worden.' Het gevolg is dat het redelijke midden nauwelijks meer te horen is in het publieke debat. Terwijl in het verleden de flanken klaagden over de dominantie van het politiek correcte midden dat afwijkende geluiden censureerde hoor je nu vooral de extreme geluiden (de grote waffels) terwijl de rest er het zwijgen toe doet. Dat schaadt de kwaliteit van het publieke debat en daarmee ook de democratie.

Authentiek en oprecht

Factcheckers van de Washington Post telden in april van dit jaar al 10.000 leugens van president Trump sinds zijn aantreden in 2017. Opmerkelijk is dat die overvloed aan leugens geen enkele invloed heeft op de populariteit van de Amerikaanse president. Liegen loont kennelijk. Volgens de krant maakte Trump zich er in de loop van de tijd dan ook eerder meer dan minder schuldig aan.

Nu kennen we het omzeilen of achterhouden van de waarheid van alle politici en van alle tijden. Maar het geval Trump is toch wel wat anders in die zin dat hij openlijk en zonder enige schaamte leugens debiteert via Twitter of op persconferenties ook als de waarheid wijd en zijd bekend is dan wel eenvoudig achterhaald kan worden. Trump bluft en provoceert....en wint. Even schaamteloos als hij zijn tegenstanders en critici wegzet met botte, onbeschofte scheldpartijen, vooral tegen de pers die hem -zoals het in een liberale democratie hoort- blijft corrigeren. Maar ook scheldpartijen doen geen afbreuk aan zijn populariteit. Wat is hier aan de hand?

In het boek Falend Licht laten de Bulgaarse filosoof Ivan Krastev en de Amerikaanse politicoloog Stephen Holmes zien wat er in de afgelopen drie decennia is misgegaan nadat het einde van de Koude Oorlog de verwachting had gewekt dat de liberale democratie over de hele wereld zou zegevieren. Krastev en Holmes analyseren in hun boek naast het populisme en illiberalisme in Midden- en Oost-Europese landen zoals Hongarije, Polen, de voormalige DDR en Rusland ook de politieke cultuur in de Verenigde Staten sinds de verkiezing van president Donald Trump. Daarbij proberen ze ook een verklaring te geven waarom Trump zich leugens en scheldpartijen kan permitteren zonder zijn aanhang te verliezen.

Slachtoffergedrag

'In Patronen van bedrog ontrafelt Willem Middelkoop, samen met researcher Tim Dollee de macht achter de Amerikaanse politiek. Niet de president in het Witte Huis, maar een elite uit het militair-industrieel complex blijkt al meer dan honderd jaar de feitelijke macht in handen te hebben.' Dat schrijft de uitgever, Amsterdam University Press, die verder meent 'dat dit werk uiteindelijk het niveau van vrijblijvende en ongefundeerde complottheorieën ontstijgt'.

In Nederland mag je vrijwel alles schrijven en uitgeven. Maar over alles wat gezegd, geschreven en uitgegeven wordt mag iedereen vervolgens ook in alle vrijheid zijn mening geven, ook als het niet zo aardig is tegenover de auteur. Dat laatste hebben Middelkoop en Dollee niet goed begrepen. Nadat hun boek vorig jaar door Pepijn van Erp op de site Kloptdatwel op ongenadige wijze was neergesabeld klaagden ze de recensent aan wegens onrechtmatig handelen. Afgelopen week kwam de Rechtbank Gelderland uiteindelijk met een uitspraak. Van Erp werd vrijgesproken. Zijn 'filerende recensie' was niet onrechtmatig. De rechter vindt dat Van Erp als recensent veel vrijheid toekomt, ook als hij sterke en laatdunkende bewoordingen gebruikt. Ook wijst de rechter er op dat de auteurs voldoende gelegenheid hebben gehad om van Erp van repliek te dienen. Dat laatste hebben ze helaas nagelaten.

Identiteitspolitiek onder het mes

Elma Drayer heeft een allergie voor slachtofferschap, schreef een recensent in de NRC. Kan me daar iets bij voorstellen. Tot voor kort was ze nogal eens te horen bij Tijs van den Brink's radioprogramma 'Dit is de dag', dat bij mij vaak aanstaat als ik aan het koken ben. Elma hield zich daar bepaald niet in als mensen zich in haar ogen ten onrechte benadeeld of slecht behandeld voelden. Ze vond veel klachten overdreven, zeker als ze van links kwamen. Ik vond haar niet altijd even sympathiek, vooral door de manier waarop ze mensen die oprecht tegen onrecht opkwamen afzeikte. Maar ze had soms wel gelijk vanwege de onhandigheid waarmee iemand gevoelige kwesties in de openbaarheid aan de orde stelde.

In 'Witte Schuld' gaat Drayer helemaal los over de kwalijke kanten van de identiteitspolitiek, een uit de Verenigde Staten overgewaaide trend, zoals die tot uitdrukking komt in de standpunten van veel fanatieke antiracisten. Het boek bevat een aaneenschakeling van incidenten en uitspraken die laten zien hoe het openbare debat in de afgelopen jaren te lijden heeft gehad onder moralistische, politiek correcte ingrepen die de vrijheid van meningsuiting ernstig hebben aangetast. Met als gevolg een ongezonde polarisatie in de openbare meningsvorming. In herinnering aan haar radio-optredens begon ik met enige scepsis aan haar boek. Maar ik moet zeggen dat ze bij een aantal aspecten van het actuele racismedebat de spijker op de kop slaat. Er is wel degelijk sprake van ontsporingen die een gezond cultureel en wetenschappelijk klimaat in de weg zitten.