Een Nederlandse SLAPP-case

SLAPP staat voor 'strategische rechtszaken tegen publieke participatie' (in het Engels strategic lawsuits against public participation). Dat zijn uitputtende rechtszaken tegen journalisten, mensenrechtenverdedigers of wetenschappers die vermogende personen of bedrijven aanspannen met als voornaamste doel hen het zwijgen op te leggen. De gedaagden zijn onrecht, corruptie of mensenrechtenschendingen op het spoor gekomen waarvoor zij in het algemene belang de publiciteit opzoeken. De aanklagers vrezen voor hun reputatie en de aantasting van hun private belangen. Ze hebben geld genoeg om daar kostbare advocatentijd tegen in te zetten en dreigen met enorme boetes en de betaling van huizenhoge proceskosten. De meeste aangeklaagden zitten niet in die positie en kunnen dat risico niet nemen. Daarom haken ze af en kiezen ze er voor niets meer te publiceren, feiten ongenoemd te laten of  conform de eisen te rectificeren. Dergelijke rechtszaken hebben elders een çhilling effect. Wie onrecht kan onthullen wordt gedwongen na te denken over de risico's op een SLAPP. Dat schaadt de openheid en de participatie in het publieke debat.

De Nederlandse grootaandeelhouder van handelsonderneming B&S Blijdorp heeft het FD gedagvaard vanwege berichten over mogelijke ontduiking van de sancties tegen Iran en het niet informeren van andere aandeelhouders. Op de achtergrond speelt een conflict met een Iraanse zakenman die marmergroeven exploiteert. Blijdorp vordert naast rectificatie en verwijdering van de artikelen een verklaring van de rechter dat het FD onrechtmatig heeft gehandeld. Aan immateriële schade vordert hij € 150.000; de materiële schade zou in een nadere procedure moeten worden berekend. Het Persvrijheidsfonds van de NVJ staat achter de journalisten en roept de rechter op om deze zaak te beschouwen als een zogenaamde “SLAPP-zaak” en de vorderingen zo snel mogelijk af te wijzen. 

In de EU hebben de lidstaten vorige maand een gemeen­schappelijk standpunt bereikt over een wetsontwerp dat journalisten en mensenrechten­verdedigers moet beschermen tegen kennelijk ongegronde vorderingen of onrechtmatige gerechtelijke procedures. De Europese Journalistenfederatie is erg teleurgesteld in het standpunt van de Raad. Het oorspronkelijke voorstel voor een Directive van de Commissie dat ook de instemming heeft van het parlement zou tot een betere bescherming van journalisten leiden. Het ontwerp is nu onderwerp van onderhandelingen van de drie partijen: de Commissie, de Raad en het parlement.

Het is een onderwerp dat deel uitmaakt van bredere mediawetgeving van de EU die nog voor de komende verkiezingen behandeld moet worden. 

Nieuwsuur op de sensatietoer

Hoe ernstig moeten we de bedreigingen en scheldpartijen aan het adres van politici nemen? Sigrid Kaag keert niet terug in de politiek omdat, zoals zij verklaarde, ernstige bedreigingen en zware beveiligingsmaatregelen een te grote wissel hebben getrokken op haar gezin. Het leidde tot grote verontwaardiging en zorg in politiek Den Haag. Nieuwsuur besteedde er afgelopen donderdag ruim aandacht aan maar moest achteraf toegeven dat ze wel wat te ver waren gegaan. In de uitzending werd gezegd dat verreweg de meeste negatieve berichten te maken hadden met het vrouw-zijn van Kaag. De hoofdredactie van Nieuwsuur stelt maandag dat die conclusie onterecht is getrokken. Ook de constatering dat “veel” negatieve tweets over het gezin en de echtgenoot van Kaag gingen en racistisch van toon waren, bleek niet juist. 

De hoofdredactie van Nieuwsuur verklaarde de fouten uit 'tijdsdruk, een te ambitieus idee, redacteuren die langs elkaar heen werkten en een verkeerde uitvoering van de content-analyse'. Ik vermoed dat de gretigheid waarmee mainstream media de laatste tijd berichten over de drek die de sociale media uitspuwen dergelijke slordigheden ook in de hand heeft gewerkt. Bedreiging van politici is een gemakkelijk, gevoelig en aandacht trekkend 'trending topic'.

Daarmee wil ik het onderwerp niet bagatelliseren. Het raakt aan de grondvesten van de democratie. Politici moeten in verkiezingen door de burgers en tussentijds door de gekozen volksvertegenwoordiging ter verantwoording worden geroepen. Wie probeert hen via bedreigingen of pogingen tot omkoping te beïnvloeden doorkruist deze democratische procedures. Terechte zorgen dus als dit soort acties de politiek gaan domineren. Volgens de minister van Justitie is het aantal bedreigingen van politici vorig jaar flink toegenomen. De stijging van het aantal meldingen kent verschillende oorzaken, schrijft ze in een bijlage bij het halfjaarlijkse rapport over de politie. 'De maatschappelijke onrust (corona, stikstof, etc.) is de afgelopen jaren toegenomen. Ook is er een verhoging van de meldings- of aangiftebereidheid.' Het speciale team dat zich met de bedreiging van Haagse politici bezighoudt meldde vorig jaar tot eind november 1072 meldingen 588 in 2021. In dat jaar werden 370 meldingen door het OM beoordeeld als mogelijk in strijd met de strafwet. Voor 2022 wordt geen aantal genoemd. Ook gaat de minister niet in op de grens tussen forse kritiek en strafbare bedreiging van een politicus. Het zou goed zijn als de media hier eens wat dieper op in gaan in plaats van alleen zorgwekkende incidenten te verspreiden.