Een lastig dilemma

Virologen van het Erasmus MC en de Universiteit van Wisconsin-Madison slaagden erin een genetische variant van vogelgriep te maken die mogelijk overdraagbaar is van mens op mens. De Amerikaanse regering verbiedt echter de volledige resultaten van het onderzoek te publiceren. De Amerikaanse raad voor bioterrorisme (NSABB) houdt de publicaties tegen, uit vrees dat de onderzoeken in handen vallen van terroristen. De redactie van Nature legt zich daar niet zomaar bij neer en gaat het gesprek aan met de autoriteiten en alle betrokkenen.
Openbaarheid van wetenschappelijk onderzoek is een belangrijke voorwaarde voor de vooruitgang in de wetenschap. Onderzoekers moeten elkaar kunnen controleren. Dat is de beste garantie voor om betrouwbare kennis te genereren en valse claims aan het licht te brengen. Uitzonderingen op deze regel maken het onderzoek in een bepaalde richting onzeker. Je hebt pas wat als anderen het erkennen, zou je kunnen zeggen. Dat dreigt dus nu niet te kunnen gebeuren. Voor de onderzoekers is dat nadelig.
Aan de andere kant is er het gevaar dat de resultaten van het onderzoek in verkeerde handen vallen. Het virus zou gebruikt kunnen worden als wapen, alleen al de dreiging er mee kan een hoop onrust veroorzaken. De terrorismebestrijders die van de overheid de opdracht hebben gekregen om de veiligheid zo goed mogelijk te waarborgen zullen daarom aandringen op geheimhouding. Wetenschappelijke transparantie versus veiligheid. Het is een lastig dilemma. Ik vermoed dat voor velen de veiligheid het zwaarste weegt. Maar indirect zijn de vorderingen in de wetenschap ook een garantie voor veiligheid. Het onderzoek naar virussen kan ook kennis opleveren die bruikbaar is voor tegenmaatregelen. Wie dit onderzoek belemmert draagt ook verantwoordelijkheid.
De vrees dat er iets fout gaat kan overigens ook overdreven worden. In Duitsland riskeert een leraar drie jaar gevangenisstraf omdat hij zijn leerlingen in de les liet zien hoe je een bom kunt maken. 'De leraar behoudt ondanks de aanklacht het vertrouwen van de schoolraad, de directie en de ouders', zegt Hans Peter Scherer, vertegenwoordiger van de school in Lübeck.

Belemmering van de verspreiding van onderzoeksresultaten in situaties waar helemaal geen sprake is van gevaar voor de veiligheid is zonder meer onverantwoordelijk. In het geval van de geneesmiddelenfabrikant Roche die weigert onderzoek naar het middel Tamiflu openbaar te maken vraag je je ook af wat het bedrijf wil bereiken. Als er twijfels zijn over de effectiviteit van dit middel zal gebrek aan openheid die twijfel alleen maar versterken. Het lijkt er op dat hier zorgen om het bedrijfsrisico de doorslag hebben gegeven. Dat zal de kritiek op de handel in vaccins ook niet doen verstommen.