Rechts kaapt de vrijheid van meningsuiting

Vrijheid van meningsuiting hoort in mijn ogen bij het gedachtegoed van links. Het recht van burgers om zich vrijelijk te uiten en het verbod van de overheid om daar beperkingen aan op te leggen zijn onmisbare voorwaarden voor een democratie. Zo belangrijk dat het in de grondwet is vastgelegd. Zonder die uitingsvrijheid kunnen burgers niet participeren in het bestuur en ook niet opkomen voor hun rechten als die door de staat of een ander machtig instituut worden bedreigd. De arbeidersbeweging heeft evenals andere emancipatiebewegingen haar vooruitgang te danken gehad aan de uitingsvrijheid, de demonstratievrijheid, de persvrijheid en alle rechten die daarmee verbonden zijn.

Maar nu lijkt het er op alsof de vrijheid van meningsuiting is gekaapt door rechts. Rechtse blogs maken steeds vaker een punt van de beperking van de vrijheid van meningsuiting die men meent te zien in commentaren, tweets en uitspraken van linkse politici en journalisten. Zoals hier. Het is maar een bijvoorbeeld. De beperking heeft dan vooral betrekking op taalgebruik in de omgang met minderheden. Links stelt zich politiek correct op en klaagt naar racisme of seksisme neigende uitingen aan. Rechts ziet hierin steevast een aantasting van de vrijheid van meningsuiting. De linkse columnist wijst met een beschuldigende vinger naar mensen die niet deugen, de rechtse columnist slaat terug met kwalificaties als ‘Spaanse inquisitie’, ‘moraalpolitie’, ‘zedenmeesters'.

Een aanslag op het open internet

Vandaag is een meerderheid van de Juridische Commissie van het Europese Parlement akkoord gegaan met regelingen die een ernstige bedreiging vormt voor de vrijheid van communiceren via het internet. Open Media, de organisatie die al maanden actie voert om parlementariërs te overtuigen tegen de nieuwe regels te stemmen schrijft in een persbericht dat internetbedrijven nu verplicht worden ‘to use automated content-filtering software to block the sharing of links, memes, and even tiny snippets of news articles on websites like Reddit and Twitter’. De Amerikaanse burgerrechtenbeweging Electronic Frontier Foundation (EFF) spreekt over een 'Censorship Machine'.

Je kunt grote internetbedrijven proberen aan te pakken als ze profiteren van auteursrechterlijk beschermd materiaal via de advertentieinkomsten voor de sites waar dat materiaal geplaatst wordt. Maar een particulier internetfilter, waarop niemand enige controle heeft, is erger dan de kwaal.
Je geeft Google en Facebook en andere internetbedrijven praktisch gesproken de uitvoering van de auteursrechtenwet in handen. Zullen zij daar prudent mee omgaan? Gaan ze naar iets andere kijken dan wat voor hun bedrijf het meest fortuinlijk is? Het is de zoveelste stap in de privatisering van de ordehandhaving op het internet.

Een dikke huid

De Amerikaanse rechtsgeleerde Nadine Strossen debatteerde in Brussel met Europees commissaris voor Justitie Věra Jourová, die de strijd heeft aangebonden met 'hate speech'. In De Volkskrant waarschuwt Strossen voor het gemak waarmee allerlei uit moreel oogpunt onwelvoeglijke uitingen tegenwoordig onder de noemer van 'hate speech' worden gebracht. ‘Het wordt in het dagelijkse spraakgebruik een vergaarbak voor alles wat mensen verfoeien.’ Ze keert zich tegen wetgeving die haatzaaien moet inperken. Volgens haar werkt dat averechts en is het ook een onaanvaardbare vorm van overheidscensuur.

Strossen, voormalig voorzitter van de burgerrechtenbeweging American Civil Liberties Union (ACLU), heeft een belangrijke boodschap voor links. Nu claimt populistisch rechts in het debat over haatzaaien de vrijheid van meningsuiting. Alle linkse verontwaardiging over haatdragende boodschappen wordt met een beroep op de uitingsvrijheid even verontwaardigd afgewezen. Rechtse politici presenteren zich 'als martelaar van het vrije woord en dat levert sympathie op. Oppervlakkig gezien lijkt het een overwinning wanneer haatzaaiers geen podium krijgen, maar op de lange termijn helpt het hen juist.’
Daarbij komt dat alle wetgeving op dit gebied vaag en ruim geformuleerd zal moeten worden. Je kunt nu eenmaal geen letterlijke teksten in verbodbepalingen onderbrengen. Het betekent dat wetgeving tegen 'hate speech' een ruime interpretatie mogelijk maakt. En die kan volgens Strossen door de staat, afhankelijk van de politieke wind, naar believen ingezet worden, evengoed tegen links als tegen rechts. Ze geeft het voorbeeld van Franse wetgeving die de veroordeling van een Palestijnse activist mogelijk maakte wegens kritiek op de staat Israël. 

Advocaten zonder grenzen

In Overloon bouwt de Stichting Beperking zonder Grenzen Land van Cuijk een speeltuin. De Stichting, geheel gerund door vrijwilligers, heeft een brief gekregen van een advocatenbureau waarin hen gesommeerd wordt de naam te wijzigen. De advocaten schrijven namens Artsen Zonder Grenzen en beroepen zich op het merkenrecht. De stichting gaat nu maar voor een andere naam. ,,Wij willen ons sponsorgeld niet opofferen aan advocaatkosten, " zegt Theo Weenink, een van de vrijwilligers. De proceskosten kunnen bij verlies in de tienduizenden euro's lopen.

Volgens een woordvoerster van Artsen zonder Grenzen  heeft Stichting Beperking zonder Grenzen Land van Cuijk 'een nette juridische brief' gekregen. ,,Dat doen we bij iedereen die iets in de naam heeft zitten met 'zonder grenzen'. 

Volgens haar moet die term als beeldmerk worden gezien. ,,Als anderen een naam kiezen die daar te veel op lijkt, kunnen we die partijen daar op aanspreken. Het komt zelden of nooit tot een rechtszaak, we komen er onderling altijd uit." 

Het bericht leidt tot verontwaardigde reacties op de site van De Gelderlander: 'Advocaten zonder grenzen', 'Arrogantie zonder grenzen'. Lezers kondigen aan hun donatie voor AzG stop te zetten. Waar de organisatie dan weer op reageert met de mededeling dat er geen donatiegeld voor deze advocaten is ingezet. Ze doen het gratis. En ze gaan heus geen proces voeren. Ze dragen het initiatief een warm hart toe en 'zoeken graag een passende oplossing'.

Over geheime memo's, geloofwaardigheid en democratie

De pijnlijke geschiedenis van de memo's over de afschaffing van de dividenbelasting die er niet en later weer wel waren, die toen niet mochten worden ingezien, en later alsnog werden geopenbaard is ontluisterend voor de Nederlandse democratie. Inclusief het einde: een motie van afkeuring die geen meerderheid haalde omdat de coalitiepartijen en de SGP achter Rutte en Wiebes bleven staan. Na hun schaamteloze verdediging tegen de overduidelijke bewijzen dat de regering lak heeft aan de volksvertegenwoordiging vraag je je in ernst af: wanneer kan een kabinet dan wel vallen?

De oppositie heeft vergeefs alle kaarten op de geloofwaardigheid van de premier gezet. Maar de reden waarom hij zich buitengewoon relevante stukken en contacten niet wil herinneren, de reden waarom zoveel stukken de Kamer zijn onthouden, de reden waarom Wiebes in verlegenheid gebracht kon worden door vragen van de media; die achtergronden zijn in het Kamerdebat nauwelijks uitgediept. Ze werden door verwoed op de persoon spelende woordvoerders van de oppositie hoogstens in bijzinnen naar voren gebracht.

Het gebrek aan openbaarheid en de onwil om verantwoording af te leggen is natuurlijk niet een gevolg van een slecht geheugen of van menselijke onvolkomenheden bij druk bezette bewindspersonen.

Grapperhaus neigt naar gelegenheidswetgeving

De Haagse imam Fawaz Jneid heeft vrijdag bij de Raad van State zijn gebiedsverbod aangevochten. Jneid mag zich niet meer in de Schilderswijk vertonen op grond van de Tijdelijke wet bestuurlijke maatregelen terrorismebestrijding. Daarmee willen de minister van Justitie en de burgemeester van Den Haag voorkomen dat hij bijdraagt aan de radicalisering van jonge moslims 'in een kwetsbare wijk'. Ze vinden dat ‘het verspreiden van de jihadistische boodschap van de imam het plegen van terrorisme kan bevorderen’. Jneid en zijn advocaat noemen het preventief ingrijpen van de overheid 'censuur'. Er is geen rechter aan te pas gekomen die uitspraken van de imam heeft kunnen beoordelen. Dat maakt de juridische basis voor de maatregel erg zwak. Het verbod is ook weinig effectief. Jneid bereikt de jongeren nog steeds via Facebook en moskeeën elders. Het verbod lijkt veel op een proefballonnetje van de voorstanders van een harde aanpak van radicale imams. En een poging tot het tonen van daadkracht bij de bestrijding van terrorisme van de kant van de overheid.

De landsadvocaat bestrijdt dat er sprake is van censuur en noemt het optreden van de imam 'subtiele gedragsbeïnvloeding'. De Raad van State vindt het ‘een lastige materie, met een hoog niveau van abstractie’ en doet over zes weken uitspraak.

Zoenende mannen

Het orthodox christelijke volksdeel roert zich weer eens om een overtreding van zijn zedelijke normen aan de kaak te stellen. Een reclameposter met zoenende mannen heeft de toorn opgewekt van de fundamentalistische zedeprekers. Het Reformatorische Dagblad verspreidde een folder met een petitie van 'Gezin in Gevaar', een groep die campagne voert ter bescherming van "een gezin dat bestaat uit vader, moeder en kinderen". De organisatie verzet zich tegen "de losgeslagen seksualisering en schadelijke genderideologie". De omstreden poster van Suitsupply getuigt volgens deze organisatie van een onsmakelijke campagne die kleine kinderen op straat blootstelt aan "zeer seksuele taferelen, namelijk zoenende mannen in erotische pose".

De posters met de zoenende mannen die op bushokjes hingen zijn eerder op veel plaatsen door onbekenden beklad en vernield. Het modebedrijf kwam eerder in het nieuws met ‘licht erotische reclameposters’ die enige ophef veroorzaakten. De eigenaar zou met de dood zijn bedreigd.

Nieuwe aanklachten tegen Wilders

Het reclamespotje van de PVV dat vorige week donderdag in de zendtijd voor politieke partijen is uitgezonden heeft woedende reacties opgeroepen. In van bloed druipende letters en met onheilspellende thrillermuziek op de achtergrond is het één lange waarschuwing tegen de islam. Moslimorganisaties hebben aangifte gedaan wegens haatzaaien. En er ligt ook een klacht bij de Ombudsman tegen de de NPO en het Commissariaat voor de Media. De NPO zegt geen verantwoordelijkheid te dragen voor deze uitzendingen.

Raad van Marokkaanse Moskeeën Nederland roept mensen op aangifte te doen. "Wilders gaat steeds een stapje verder. We hebben uit onze achterban veel verontruste en angstige reacties gekregen." Een woordvoerder verklaarde dat men niet alleen van het filmpje zelf is geschrokken, maar ook van het feit dat het zomaar uitgezonden kan worden in Nederland.

Wilders zoekt met zijn propaganda duidelijk de grenzen op van de wet. Hij jaagt mensen angst aan voor de islam. Maar vermijdt bewust te spreken over islamieten. In De Telegraaf zegt hij geen spijt te hebben van zijn campagnefilm. „Integendeel. Het is de waarheid. Niets tegen moslims als mensen, maar wel de tegen de islam als ideologie.” Hij weet dat godsdienstkritiek niet strafbaar is. Maar het gaat hier wel om wat meer dan een religieus dispuut. 

Palestijnen niet welkom bij de VU

Opnieuw heeft het VU-bestuur maatregelen genomen die er op duiden dat solidariteit met Palestina moeilijk ligt op de Vrije Universiteit. De VU zegde vorige week de studenten van het kraakpand De Verrekijker de wacht aan nadat de Palestijnse activiste Ramea Odeh daar een lezing had gehouden. De studenten hadden het niet overlegd met het bestuur. Het bestuur was ziedend. "We moesten door de politie worden gewaarschuwd dat het zou plaatsvinden. Bovendien konden de studenten niet garanderen dat het er niet weer stiekem iets zou gebeuren," zegt woordvoerder Wessel Agterhof. De studenten zijn gevraagd te vertrekken, maar dat zijn ze niet van plan.

Een van de studenten zegt:  "Odeh is legaal in Nederland, ze zegt niets illegaals, we zijn een platform voor de vrijheid van meningsuiting." De bijeenkomst verliep zonder problemen. Volgens het OM zijn er geen strafbare uitingen gedaan tijdens de bijeenkomst, maar de universiteit houdt voet bij stuk. "We zien dit als een grove vertrouwensbreuk en een riskante bijeenkomst."

De kwestie doet denken aan de ophef die er drie jaar geleden op de VU was toen een groep studenten wilde discussiëren over academische vrijheid en de banden van de universiteit met Israël.

De koning en de politieagent

Het ziet er naar uit dat een Kamermeerderheid het voorstel van D66 gaat volgen om het strafrechtsartikel over de majesteitsschennis af te schaffen. De christelijke partijen hebben bezwaren. Nog niet zo lang geleden moesten ze een ander anker in hun moralistisch gedachtegoed loslaten toen het verbod op godslastering werd geschrapt. De seculieren hebben echter de meerderheid en zij snoeien genadeloos in de tradities van degenen die onvoorwaardelijk trouw willen blijven aan God, Koning en Vaderland. CDA-leider Buma probeert te redden wat er te redden valt. Maar Trouw- columnist Hans Goslinga weet wat er gaat gebeuren: 'Het gehele bestel moet worden losgemaakt van de ankers die voor anachronistisch (het koningschap) of irrationeel (God) worden gehouden. Op naar een ongelaagde, rationele samenleving waarin de koning, zo plat als een dubbeltje gemaakt, louter nog linten mag doorknippen.'

De Tweede Kamer sprak afgelopen week over een initiatiefwet van D66-Kamerlid Verhoeven. Die vindt een afzonderlijk artikel over belediging van het staatshoofd niet meer van deze tijd. Ook de aparte behandeling van een buitenlands staatshoofd kan volgens hem wel geschrapt worden. Daarvoor bleek vorig jaar al brede steun te bestaan na een incident in Duitsland met de Turkse president Erdogan. Verhoeven wil nu de koning op dit punt net zo veel bescherming bieden als alle andere Nederlanders. Doorn in het oog bij veel van zijn collega's is de absurd hoge straf (max. vijf jaar) die er voor majesteitsschennis gegeven kan worden. De man die in 2010 een waxinelichthouder naar de gouden koets gooide zat twee jaar in voorarrest en kreeg uiteindelijk een straf van vijf maanden wegens majesteitsschennis.

Werknemers moeten zwijgen als hun instituut in opspraak is geraakt

De Groningse universitair docent Eelco Runia heeft zijn baan opgezegd vanwege het 'marktdenken' in zijn instituut, de bureaucratie en het gebrek aan eigen ruimte voor professionals. Een van de aanleidingen was dat hij als historicus voor een zaal met louter Nederlandse studenten in het Engels les moest geven. Zijn besluit om ontslag te nemen is ‘langzaam gegroeid’, schrijft het Dagblad van het Noorden. Op de letterenfaculteit spelen volgens hem allerlei zaken. Het ergst vindt hij de ‘chronische deprofessionalisering’. 'Er is steeds minder ruimte voor specialisering. De onderwijslast is heel hoog. Doorlopend word je onderworpen aan toetsingsmechanismen. De angst voor de visitatiecommissie op de universiteit zit heel diep.'
Het is een door velen herkend en onderschreven commentaar op de actuele situatie in onderwijsinstellingen. De controle op het werk van professionals is volledig uit de hand gelopen. En dat geldt niet alleen het onderwijs. Ook in de gezondheidszorg zijn vergelijkbare klachten te horen van met name hoog opgeleide professionals die alle ruimte voor een eigen, kreatieve invulling van hun taken ontnomen wordt en voortdurend worden lastiggevallen door functionarissen uit het management die hen met gedetailleerde regelgeving het leven zuur maken.

Ook het vrije woord moet het ontgelden. Runia heeft zijn ontslag middels een open brief in de NRC toegelicht. Hij kreeg veel instemming. Maar de Groningse universiteit verbood volgens Runia onmiddellijk werknemers en zelfs studenten hierover met de pers te praten zonder tussenkomst van voorlichtingsfunctionarissen. De belangen en de reputatie van het instituut gaan boven de vrijheid van meningsuiting van zijn werknemers.

Eert uw klokkenluider

Over klokkenluiders heb ik in de loop van de tijd op dit blog al veel geschreven, zoals hier, hier, hier en hier. Om een paar voorbeelden te noemen. Het is een treurig vervolgverhaal, gezien vanuit het oogpunt van de openbaarheid die zo wezenlijk is voor een goed functionerende democratie. Meestal verliest de klokkenluider het van machtige bazen die schending van de integriteit, fraude en ander dubieus handelen ter wille van hun positie en reputatie verborgen willen houden. "Drie op de vier klokkenluiders heeft negatieve gevolgen ondervonden als gevolg van zijn melding", schreef het Adviespunt Klokkenluiders van enkele jaren geleden. "Onder negatieve gevolgen wordt onder meer verstaan: pesten, buiten sluiten, het moeten ziekmelden, overplaatsing, demotie, het niet verlengen van een contract of ontslag."

Zoals Sheila Sitalsing in De Volkskrant schreef zijn klokkenluiders wel goed voor spannende speelfilms, maar eindigen zij in het werkelijk leven zelden als populaire types. Integendeel. Wie een misstand wil aankaarten moet er rekening houden dat je als klokkenluider veel shit over je heen krijgt en niet snel in het gelijk wordt gesteld. Uiteindelijk trekken de autoriteiten, de zittende bestuurders van instanties en bedrijven in de meeste gevallen aan het kortste eind. 

Na jarenlang soebatten in de Haagse politiek is er anderhalf jaar geleden eindelijk en beetje bescherming voor klokkenluiders geregeld. Sinds 1 juli 2016 is er een nieuwe wet en een Huis voor Klokkenluiders. Maar nauwelijks een jaar na de start van dit instituut is er al weer een crisis uitgebroken. Het Huis heeft nog geen enkel onderzoek afgerond. Er is verdeeldheid bij zowel bestuur als medewerkers, constateerde adviseur Maarten Ruys die de problemen moest onderzoeken. Bovendien ontbreekt bij de medewerkers draagvlak voor het bestuur als geheel. Ruys adviseert om een interim-bestuur verantwoordelijk te maken voor de herstart van het Huis voor Klokkenluiders 2.0. Begin deze maand is een interim-bestuurder benoemd door de minister van Binnenlandse Zaken.

Van Imhoff in de doofpot

In 1965 mocht VARA's Achter het Nieuws geen uitzending wijden aan de ramp met het schip Van Imhoff in 1942 in Nederlands Indië. De documentaire  'De ondergang van de Van Imhoff' laat nu na 52 jaar zien wat er toen is gebeurd en waarom niemand dat mocht weten.

In 1942 wordt het Nederlandse stoomschip Van Imhoff, met aan boord 477 Duitse burger-gevangenen bij Sumatra door een Japans vliegtuig tot zinken gebracht. De kapitein besluit om de voltallige Nederlandse bemanning te redden, maar hij laat de Duitsers over aan het noodlot. Een ander passerend Nederlands schip weigert de schipbreukelingen op te nemen als blijkt dat het Duitsers zijn. Slechts 65 van hen weten de ramp te overleven en spoelen aan op het Nederlands-Indische eiland Nias. Na de oorlog brengen overlevenden vanuit Duitsland de zaak bij de Nederlandse autoriteiten onder de aandacht. Er volgt een onderzoek, maar Justitie seponeert de zaak na verhoor van de kapitein die, al dan niet ingefluisterd door andere betrokkenen, een valse voorstelling van zaken geeft. Een van de Duitse overlevenden schakelt de pers in. Het krantenartikel komt onder de aandacht van Herman Wigbold van Achter het Nieuws die aan Dick Verkijk vraagt de zaak te onderzoeken voor een item in zijn nieuwsrubriek. Hij neemt daarvoor contact op met verschillende autoriteiten. Die weten VARA-voorzitter Rengelink zover te krijgen dat hij de uitzending van de documentaire verbiedt. Verkijk publiceert zijn bevindingen op 16 april in Het Parool en wordt dan op staande voet ontslagen. Achteraf gezien is het wel opmerkelijk en lovenswaardig dat deze krant zich heeft losgemaakt van het politieke establisment dat koos voor de doofpot.

Facebook aan banden?

Het Centraal Planbureau doet voorstellen voor een vergunningstelsel met regels voor digitale platforms zoals Facebook, Google en Amazon. Aanleiding is de groeiende macht van de bedrijven achter deze sociale media. De overheid blijft achter met de regulering van deze giganten die in de praktijk, zeker in vergelijking met andere bedrijfssectoren, nog steeds volledig vrij spel hebben. Op Europees niveau wordt er al jaren over regelgeving gesproken. Duitsland wil een boete zetten op het niet snel genoeg verwijderen van haatzaaiende berichten.

Gezien de enorme macht van de bedrijven die de sociale media beheren is regelgeving zeker te verdedigen. 'Digitale platforms treden op als makelaar voor uiteenlopende diensten en producten,' schrijft het CPB, 'maar hebben één ding gemeen: zij ordenen informatiestromen tussen hun gebruikers.' Hoe dat precies werkt is voor de individuele gebruiker niet inzichtelijk. Maar er wordt in elk geval veel aan verdiend. En er zijn enkele verontrustende effecten voor het vrije verkeer van informatie zoals de verspreiding van nepnieuws via botnets en het ontstaan van filterbubbles.

De grote spelers op het gebied van sociale media hebben weinig te duchten van concurrentie. De klanten wisselen niet snel van platform, merkt het CPB op. Als er al sprake is van concurrentie zal dat er eerder toe leiden dat er nog slimmere strategieën worden ontwikkeld om advertenties binnen te halen. En niet in het voordeel van de klant: 'Concurrentie zal de risico’s rond informatieordening eerder versterken dan beperken.'

Vanwege de machtsongelijkheid tussen bedrijf en klant en het feit dat er te weinig waarborgen zijn om onbedoelde of ongewenste effecten van sociale media tegen te gaan beveelt het CPB een aantal beleidsmaatregelen aan.  Het gaat dan met name om het bevorderen van transparantie van de platforms en het aansprakelijk maken van de platforms voor schadelijke externe effecten.

Dit is nepnieuws 'omdat ik het zeg'

Was het een toevallige samenloop van omstandigheden? Zowel in Spanje, Engeland als Nederland waarschuwden ministers de afgelopen week voor nepnieuws, meer in het bijzonder voor nepnieuws dat vanuit Rusland zou worden verspreid. De nieuwe minister van Binnenlandse Zaken Kajsa Ollongren, die over de AIVD gaat, schreef een brief aan de Tweede Kamer op verzoek van CDA-fractieleider Van Haersma Buma. "Nederland staat in het vizier van onder meer Russische inlichtingendiensten," volgens de minister. " Naast deze klassieke inlichtingenoperaties via inlichtingenofficieren zet Rusland ook digitale middelen in voor beïnvloeding van besluitvormingsprocessen, beeldvorming en de publieke opinie. Ook in Nederland zijn er dossiers en (politieke) processen die voor Rusland van belang zijn en waarbij beïnvloeding en manipulatie een voorstelbare dreiging zijn, bijvoorbeeld het MH-17 proces."
Dat was een pikant voorbeeld voor Buma, enkele dagen nadat zijn fractiegenoot Omtzigt zijn excuses had moeten aanbieden voor het souffleren van een 'nepgetuige' op een hoorzitting over de ramp met de MH-17. Dat nieuws, vorig weekend door de NRC naar buiten gebracht, is door een andere aanwezige bij de hoorzitting overigens gekwalificeerd als 'nepnieuws'. De suggestie van de krant dat Omtzigt met opzet deze getuige opvoerde wijst VU-docent Erik Denters met klem van de hand. Maar tendentieuze journalistiek is nog geen 'nepnieuws'.

De vrijheid van meningsuiting van een docent

Op de Haagse Hogeschool, mijn oude werkgever, is een rel uitgebroken over 'seksistische en discriminerende' uitspraken van docent Herre Faber, vaste blogger op de hogeschoolsite. Een groep studenten en medewerkers verwijt hem dat hij met zijn teksten hun sociale veiligheid aantast. Ze hebben een brief geschreven aan het hogeschoolbestuur met hun klachten en verlangen een publiekelijke reactie vanuit het College van Bestuur op zijn uitspraken. "Wij willen niet dat discriminatie en seksisme gebagatelliseerd worden, wij willen dat het serieus genomen wordt." En verder: "Wij vragen ons af, is vrijheid van meningsuiting belangrijker dan de sociale veiligheid van studenten en medewerkers? Vooral wanneer deze mening wordt geuit op het platform van onze Hogeschool." Faber vindt het niet leuk meer en heeft het bijltje er bij neer gegooid.

Het college van bestuur betreurt zijn keuze om te stoppen als columnist. Hij heeft volgens het bestuur in zijn laatste column geen grens overschreden. 

De gewraakte column gaat over seksuele intimidatie en verwijst naar alle MeToo schandalen. Als je mannen in het algemeen oproept om zich te onthouden van alle vormen van aanranding en initimidatie van vrouwen, dan moet je consequent zijn, schrijft Faber. Roep dan ook alle moslimmannen op om hun vrouwen zelf de keus te geven zich te kleden zoals ze willen, en neem afstand van het slaan van ongehoorzame vrouwen en de genitale verminking van baby's.

Wanneer ben je dood?

De Reclame Code Commissie (RCC) neemt ook klachten in behandeling over voorlichting van de overheid. Van het Comité Orgaandonatie Alert   kreeg de RCC tot tweemaal toe een bijzondere klacht. Het Comité vindt dat het Ministerie van Welzijn en Volksgezondheid de burgers misleidt over de gang van zaken bij orgaandonatie. "Het ministerie wekt in die campagne ten onrechte de indruk dat de donor is overleden wanneer zijn organen worden uitgenomen. In werkelijkheid is de donor “slechts” hersendood verklaard op basis van een protocol. Er is dan een uitval van hersenfuncties, maar de donor is niet overleden in de gebruikelijke zin van het woord. Door dit er niet bij te vertellen schaadt het ministerie het vertrouwen van het publiek."

Op 11 augustus wees de RCC het ministerie andermaal terecht. De overheid moet in de communicatie aan potentiële donors duidelijker zijn. Zoals de begrippen 'overlijden', 'overleden' en 'dood' nu gehanteerd worden kan het publiek op het verkeerde been gezet worden en dat is in strijd met artikel 5 van de Nederlandse Reclame Code.

Beren op de weg zetten

Jaren geleden hoorde ik deze uitspraak voor het eerst van een ambtenaar: hoeveel beren zijn er nog op deze weg? Oftewel: welke hindernissen gaan we nog tegenkomen om dit plan uit te voeren? De geschiedenis van de initiatiefwet Open Overheid (WOO) laat zien dat ambtenaren ook beren op de weg kunnen zetten om te voorkomen dat plannen doorgaan. De WOO is vijf jaar geleden ingediend door GroenLinks en D66 en uiteindelijk na een aantal wijzigingen vorig jaar in de Tweede Kamer aangenomen. Tegen stemden VVD en CDA, de twee grootste partners van de beoogde nieuwe regeringscoalitie. De wet ligt nu bij de Eerste Kamer en het is zeer de vraag of er daar een meerderheid voor te vinden is. Op verzoek van Minister Plasterk heeft een adviesbureau van de Rijksoverheid twee 'quick scans' uitgevoerd om een beeld te krijgen van de te verwachten kosten. De uitkomsten daarvan zijn alarmerend: tientallen, honderden miljoenen vliegen je om de oren als je de bevindingen leest. De Eerste Kamer gaat het nu allemaal nog weer eens grondig onderzoeken en wellicht zit er in het lang verwachte regeerakkoord een 'njet' voor de coalitiepartijen die ook daar een krappe meerderheid hebben.

Wat de besluitvorming bijzonder troebel maakt is dat voor de 'quick scan' uitsluitend input is verzameld uit de ambtelijke organisatie. En juist die zou volgens de geest én de letter van de wet hoognodig veranderd moeten worden om de veelgeroemde, maar in de praktijk vooral belemmerde transparantie van de overheid nu eindelijk eens waar te maken. De alarmbellen die de Eerste Kamer voor de wet moeten waarschuwen worden gedragen door de beren die de openheid vrezende ambtenaren zelf hebben opgesteld. Of, om het met een expert op het gebied van informatievoorziening bij de overheid, Guido van Enthoven, te zeggen: 'In zekere zin is hier de kalkoen bevraagd over het kerstmenu.'

Koloniaal denken

De zwarte kanten van ons koloniale verleden zijn lange tijd verborgen geweest. Het verhaal gaat dat een poging om naast het Wilhelmus ook het slavernijverleden van Nederland verplicht voor te schrijven in de geschiedenisles op de basisschool het niet gehaald heeft bij de regeringsformatie. Anderhalve eeuw na de afschaffing van de slavernij is dit kennelijk nog steeds een gevoelig punt.

Nu is er onlangs een rel uitgebroken over een artikel in een wetenschappelijk tijdschrift waarin het kolonialisme over het algemeen als heilzaam en legitiem werd beschreven. Het artikel van de Amerikaanse hoogleraar politicologie Bruce Gilley stond in het Third World Quarterly van augustus 2017. Gilley stelt dat de nadelen van het kolonialisme in gekoloniseerde landen niet opwegen tegen de voordelen. Hij somt op: meer onderwijs, betere gezondheidszorg, afschaffing van slavernij, meer werkgelegenheid, beter bestuur, infrastructuur, vrouwenrechten, bevrijding van minderheden, toegang tot kapitaal en verspreiding van kennis. Volgens Gilley kunnen zwakke en fragiele staten nu opnieuw geholpen worden door rekolonisatie.

Het artikel van Gilley verbaast me minder dan de reactie van duizenden ondertekenaars van een petitie die de redactie van het Third World Quarterly opriep het artikel terug te trekken en zich te verontschuldigen voor deze ondermaatse bijdrage. Dat het stuk door de peer-reviewers al was bestempeld als eenzijdig, krakkemikkig en niet publicabel vind ik wel een terecht argument om de redactie aan te spreken op haar beleid. Maar het bezwaar van de ondertekenaars dat het artikel 'beledigend' zou zijn lijkt me niet geldig in een vrij wetenschappelijk discours.

De lange arm van de farmaceutische industrie

Zaterdag 9 september had het radioprogramma Argos een reportage over het vertrek van Dick Bijl als hoofdredacteur van het Geneesmiddelenbulletin: luis in de pels van de farmacie. Bijl heeft zijn baan opgegeven na een aantal onaangename ervaringen met de invloed van de farmaceutische industrie die zijn wetenschappelijke bijdragen over de werking van geneesmiddelen niet kon waarderen.
De druppel was een proces dat hem voor de tuchtrechter bracht vanwege zijn melding van schadelijke bijwerkingen bij volwassenen van methylfenidaat in middelen tegen ADHD zoals Concerta. De Europese Registratie Autoriteit EMA heeft Concerta om die reden geen licentie verleend, maar daar is geen bekendheid gegeven. Dat deed Bijl wel in het Geneesmiddelenbulletin. Het College voor de Beoordeling van het gebruik van Geneesmiddelen sloot zich bij het negatieve oordeel over dit middel aan. Psychiaters blijven de middelen echter gewoon voorschrijven en als je er naar zoekt op internet lijkt het een normaal geaccepteerd middel.Terwijl de Europese Registratie Autoriteit vanwege het bedrijfsgeheim de beoordeling van publicaties van de kant van de fabrikant niet mag openbaren, mogen onderzoekers die in opdracht van de fabrikant werken hun positieve bevindingen zonder bezwaar publiceren.

Een Amsterdamse psychiater schakelde de tuchtrechter in tegen de openbaarmaking van het oordeel van de Europese Registratie Autoriteit in het Geneesmiddelenbulletin. Volgens Bijl een vreemde stap omdat de tuchtrechter, die gaat over de beroepsuitoefening van artsen, geen enkele autoriteit heeft voor de beoordeling van wetenschappelijke publicaties. Hij werd tweemaal vrijgesproken, maar trok na alle commotie de conclusie dat het genoeg was geweest en zegde onlangs zijn baan op. Want zijn positie was in de afgelopen jaren ook al meerdere keren onder druk komen te staan.