De uitingsvrijheid van voetbalsupporters

De rivaliteit van voetbalsupporters brengt bepaald niet fijnzinnige omgangsvormen met zich mee. Er wordt onder invloed van overvloedig alcoholgebruik nogal eens stevig gevochten rond de stadions. En dan zijn er in het stadion nog de spreekkoren, de liedjes, de scheldpartijen over en weer, en de haatdragende uitingen tegen individuele spelers. In de wedstrijd van Ajax tegen Feyenoord van begin dit jaar had doelman Kenneth Vermeer van Feyenoord (ex-Ajax) het bijvoorbeeld zwaar te verduren. Hij werd voor ‘hoerenjong’ en ‘NSB’er’ uitgemaakt. Voor de wedstrijd werd een pop met zijn naam opgehangen alsof hij de doodstraf kreeg.

Regelmatig zijn er incidenten vanwege racistische of antisemitische uitingen. "We gaan op Jodenjacht" is een kreet, die al uit de jaren tachtig dateert, en inmiddels volledig is ingeburgerd bij  voetbalsupporters die bij Ajax op bezoek gaan. De Ajax-supporters zelf gebruiken "Joden" als geuzennaam, en hangen naast het clubvaandel de Israëlische vlag. De reacties daarop van de tegenpartij worden door de buitenwacht opgevat als een kwalijke vorm van antisemitisme. 

Net als in de gevechten buiten het stadion kennen de meest fervente supporters bij de wedstrijd geen enkele rem in hun uitingen. Ondanks alle maatregelen van de KNVB.  Het aantal incidenten met spreekkoren in het Nederlands voetbal is volgens het Centraal Informatiepunt Voetbalvandalisme (CIV) wel gedaald van rond zeventig per seizoen in het vorige decennium naar rond de vijftig de afgelopen vier seizoenen. Misschien zijn we er inmiddels ook aan gewend? Terwijl de roep in de maatschappij en media om het stilleggen van een duel na elk incident groot is, wordt in de praktijk die stap nog zelden genomen.

Moet er strenger worden opgetreden? Kun je er iets tegen doen?

Jurist Menno van der Veen wijst in reactie op de incidenten met Kenneth Vermeer op het verschil tussen aanstoot en schade. "Als gedrag of uitlatingen tot schade leiden, moet er worden ingegrepen. Als je er alleen maar aanstoot aan neemt, hoeft dat niet," vindt hij. "Discriminatie bij sollicitaties veroorzaakt schade. Het tonen van je blote billen tijdens teamuitjes is aanstootgevend, maar niemand ondervindt er schade van. Als je het gedrag van voetbalfans beschouwt, zou de vraag moeten zijn: aanstoot of schade?" De Trevi-fontein is door Feyenoord supporters beschadigd, om even een makkelijk voorbeeld te noemen. De belediging van Vermeer, het gooien met bananen naar zwarte spelers, en de antisemitische spreekkoren zijn aanstootgevend. De schade van dit verbale geweld is een stuk moeilijker vast te stellen. Los van het feit dat het lastig is vast te stellen wie wat geroepen heeft.

Smakeloze, aanstootgevende en kwetsen spreekkoren zijn op de eerste plaats een uiting van de rivaliteit tussen twee clubs die voetbalfans ook graag in stand houden, meent Van der Veen. De club Ajax mag best beslissen dat het niet op dit soort spreekkoren jegens een oud werknemer zit te wachten. Maar strafrechtelijke vervolging? Soms moet je gewoon je schouders ophalen. Of, als je toevallig in het stadion zit, een ander liedje zingen.

De Schotse socioloog Stuart Waiton zegt in Trouw (€) dat voetbalsupporters te veel en te vaak worden gecriminaliseerd. Hij keert zich tegen de strenge Schotse voetbalwet die al veel supporters een strafblad heeft opgeleverd. "Beleefdheid ontstaat van onderop, níet door wetten op te stellen over hoe we ons moeten gedragen. Het is merkwaardig om te verlangen dat het voetbalstadion een oord voor beleefdheid wordt. Voor de meeste fans is voetbal een tribale arena, waarin je geacht wordt om een beetje ruw en grof te zijn, en beledigende, schunnige liedjes zingen hoort daarbij." Waiton vindt dat we veel te gevoelig zijn geworden voor kwetsende en aanstootgevende uitingen. "Zero tolerance: herkent u de absurde ironie?" Maar daarnaast speelt hier volgens Waiton ook een sociaal verschil. "Er is simpelweg een elitair vooroordeel over supporters. Mannen uit de arbeidersklasse worden bekeken met angst en minachting. Er is een breed gedragen behoefte om die groep te reguleren en de mond te snoeren...De échte haat in onze samenleving komt van de zogenaamd liberale elite die lager opgeleiden ziet als racistisch, seksistisch, homofoob uitschot dat je moet beteugelen en opvoeden. De échte misdaad is dat zij vanwege dit vooroordeel worden bewaakt, gearresteerd, beboet en in Schotland zelfs gevangengezet als ze gewoon een potje voetbal willen kijken."