Hedendaagse schroomvalligheid

Eind vorige eeuw werd er vaak gelachen over de bekrompenheid van mensen die aanstoot namen aan seksueel getinte beelden of spotprenten over het geloof. Ze waren 'niet meer van deze tijd' en voerden een achterhoedegevecht. Dachten we. De trend leek te gaan richting een steeds grotere uitingsvrijheid. Sinds enige jaren kunnen we daar grote vraagtekens bij zetten. 

Woorden doen er toe, horen we steeds vaker. Inclusief taalgebruik vereist grote voorzichtigheid. Sommige woorden worden in de ban gedaan. Het Genootschap Onze Taal kwam met een speciaal boekje: in Dat mag je óók (al niet meer) zeggen inventariseert taalkundige Vivien Waszink wat er allemaal gebeurt op het gebied van schurende taal, genderinclusief woordgebruik en het weergeven van diversiteit. Welke gevoeligheden zijn er, en hoe gaan we daarmee om? Het is hoe dan ook tegenwoordig meer dan vroeger aanbevolen om goed op je woorden te letten.

Kunst ligt ook steeds gevoeliger. Recent werden zowel in Leiden als in Eindhoven schilderijen uit universitaire gebouwen verwijderd na klachten van feministen. Blote borsten zijn niet meer welkom in het stadhuis van Purmerend. Na meerdere klachten over een serie schilderijen van naakte vrouwen wil het stadhuis ze niet meer laten hangen. De kunstenaar, Jeroen Hermkens, is woedend. En zo langzamerhand valt er ook niet meer over te lachen. 

Die buitensporige gevoeligheden leiden tot grote behoedzaamheid in de omgang met taal, met beelden en allerlei voorstellingen. De uitingsvrijheid die eind vorige eeuw leek te groeien wordt nu weer beperkt door een groeiende bekrompenheid. En door een soms wel erg vergaande terughoudendheid. 

Regering vertraagt bescherming klokkenluiders

NS wil klokkenluider Luc de Rond ontslaan, berichtte de NRC in oktober. Hij maakte vijf jaar geleden melding van problemen op de onderhoudsafdeling van het spoorbedrijf, waarna de inspectie een kritisch rapport opstelde over de vervoerder. Volgens De Rond hebben veel recente storingen in het treinverkeaer te maken met slecht onderhoud. De reactie van de NS was: ontslag van de melder. Oud-inspecteur Wim Beukenkamp die de klachten van De Rond heeft onderzocht bevestigde afgelopen week zijn verhaal. Volgens hem is het toezicht de afgelopen jaren uitgekleed en faalt het management.  'De problemen op het spoor gaan maar ten dele over techniek of veiligheid en vooral over het management van NS en deels ook ProRail, de beheerder van het spoorwegnet', zegt hij.

Dat er structurele problemen zijn met treinmateriaal is al verontrustend genoeg. Maar nog verontrustender vind ik dat het management het niet wil horen en vervolgens een ontslagprocedure in werking zet voor degene die de fouten heeft ontdekt. Het is het zoveelste voorbeeld van een bedrijf dat gevoelige informatie van binnenuit niet op waarde weet te schatten. We willen naar buiten toe geen risico lopen op schade aan onze reputatie en daarom ontslaan we de boodschapper maar. Dan zijn we er voorlopig van af. Niet dus. 

Het publieke belang van de veiligheid op het spoor is evident. En zoiets geldt voor vele andere bedrijven waar fouten schade kunnen opleveren voor klanten en consumenten. Onafhankelijk toezicht is daarom van het grootste belang. En daarnaast bescherming van de klokkenluiders die zich melden als het management het laat afweten. Die bescherming is duidelijk een overheidstaak. De overheid heeft het lang laten afweten voordat op initiatief van de Tweede Kamer wetgeving tot stand kwam. Nu er behoefte is om die wetgeving aan te passen, ook vanwege nieuwe EU-regels, laat de minister het echter opnieuw afweten. Die terughoudendheid heeft naar mijn mening alles te maken met een structureel probleem in de overheidsorganisatie: het gebrek aan openheid.