18 maart 2023

Ophitsen tegen schrijvers


De politie heeft vorige week twee verdachten gehoord in het onderzoek naar smaad, belediging en bedreiging van schrijver Pim Lammers. Lammers was aangezocht als schrijver van het Kinderboekenweekgedicht 2023. Nadat hij met de dood was bedreigd heeft hij zich teruggetrokken. ‘Een gedicht schrijven is mij geen doodsbedreigingen waard', aldus de schrijver. 

De bedreigingen volgden op de verspreiding van enkele uit de context gehaalde zinnen van een boek van Lammers over de relatie tussen een voetbaltrainer en een 12-jarige jongen. De Actiegroep 'Gezin in Gevaar' ziet in de schrijver een gevaarlijke promotor van pedofielen en transgenders. De groep kreeg steun van Telegraaf-presentatrice Monique Smit, fotomodel en verspreider van complottheorieën Kim Feenstra en Tweede Kamerlid Wybren van Haga (ex-VVD, ex-FVD, nu BVNL). 

Van Haga stelde Kamervragen waarin hij van de minister een standpunt verwacht over het werk van Lammers als 'ongepast en pedagische onverantwoord'. Verder vraagt hij ook een reactie van de minister op zijn stelling over de 'de steeds verder oprukkende tendens dat kinderen op jonge leeftijd
geconfronteerd worden met informatie en vraagstukken rondom seksualiteit, waarbij zij actief
worden aangemoedigd om met hun eigen seksualiteit bezig te zijn, terwijl zij daar in veel
gevallen nog helemaal niet mee bezig en/of aan toe zijn en ook niet aan blootgesteld zouden
moeten worden?'

Het antwoord van minister Dijkgraaf is nog niet bekend. Ik mag hopen dat hij het Kamerlid er op wijst dat hij zich als minister niet hoort te bemoeien met de inhoud van literaire werken, noch met de opvoeding van jonge kinderen. Zelfs een rechts blad als Elsevier bekritiseert Van Haga als adept van de Iraanse geestelijkheid. 

Ook schrijvers die Lammers steunen worden bedreigd. Het politieonderzoek richt zich nu op degenen die de bedreigingen hebben geuit. Maar zouden ze ook niet eens moeten gaan praten met Van Haga, Smit, Feenstra, die christelijke actiegroep en anderen die hen er toe hebben aangezet? 

[foto: Wilma van den Brink CC]

27 februari 2023

Absurde (zelf)censuur


De verminking van de boeken van Roald Dahl heeft veel losgemaakt. Wat is er toch aan de hand met uitgevers die buigen voor de meest absurde eisen van politiek correcte doordrammers? Is het de angst voor juridische procedures, voor een heksenjacht op Twitter met schadelijke gevolgen voor de reputatie van de uitgeverij? De acties van Dahls uitgever zijn in elk geval geen voorbeeld van vrijdenken, eerder van onderworpenheid aan dubieuze modetrends in taalgebruik. Men is kennelijk bang niet op tijd met de trend mee te gaan. 

De Britse uitgeverij Penguin bleek niet ongevoelig voor alle kritiek. De uitgeverij brengt daarom later dit jaar zeventien van zijn boeken in de oorspronkelijke vorm uit, naast de eerder aangekondigde herziene versies. Lezers kunnen dan zelf kiezen welke versie hun voorkeur heeft. 

Dat betekent allerminst dat de affaire daarmee gesloten kan worden. Want wat gaat het optreden van die nieuwerwetse censoren, sensitivity readers genoemd, betekenen voor al die andere schrijvers uit het verleden die zich niets hebben aangetrokken van hedendaagse taalnormen? En wat gaan zij voor belemmeringen in het taalgebruik opwerpen voor de nieuwe schrijvers? We kennen de voorbeelden van censuur uit orthodox christelijke hoek. Ook Nederlandse uitgevers blijken daar gevoelig voor. Het kan ook een commerciële keuze zijn, zegt Philippa Willitts, een Britse sensitivity reader die auteurs op hun eigen verzoek adviseert.  

Wat is de invloed van al die ophef over het taalgebruik op de zelfcensuur van de auteur?

15 februari 2023

Preventief ingrijpen bij opruiende teksten


Burgemeesters proberen ordeverstoringen te voorkomen met 'online gebiedsverboden'. Een oproep om ergens te gaan 'rellen' willen ze bestraffen met een bestuurlijke boete. Een omstreden maatregel vanuit het oogpunt van de demonstratievrijheid en de vrijheid van meningsuiting, zeggen deskundigen. Maar 'je kunt niet zomaar met een beroep op de vrijheid van meningsuiting zeggen van 'ik ga nu rellen organiseren', meent burgemeester Wientjes van Haarlem. Hij vindt dat hij als bewaker van de openbare orde in zijn gemeente een online uitingsverbod moet kunnen opleggen. Zijn collega in Almelo heeft onlangs de Algemene Politie Verordening (APV) gewijzigd om dat in voorkomende gevallen ook te kunnen doen. 

De Utrechtse burgemeester Dijksma is echter door de rechter teruggeroepen nadat ze een jongen uit Zeist een boete had opgelegd omdat hij opriep tot rellen uit protest tegen de coronamaatregelen. Dijksma verbood de jongen online berichten te publiceren "die zijn te kwalificeren als het door uitdagend gedrag aanleiding geven tot wanordelijkheden", maar dat is in strijd met de Grondwet, zegt de bestuursrechter nu, in weerwil van eerdere suggesties van de minister van Justitie Dilan Yesilgöz. De APV geeft de burgemeester mogelijkheden om op te treden als zich ergens ongeregeldheden voordoen of daartoe wordt opgeroepen. Digitale platformen vallen niet onder die regel, zegt de rechter: het moet gaan om een fysieke plaats, zoals een plein, weg of park.

In reactie op dit besluit kondigde burgemeester Halsema aan dat Amsterdam door wil gaan met online gebiedsverboden. Als het niet via de APV kan dan moet het wel kunnen via de wetgeving inzake de bevoegdheden van de burgemeester, verwacht zij. Halsema en Dijksma en veertig andere burgemeesters ondertekenden vorige week een open brief aan de regering waarin om instrumenten wordt gevraagd om opruiing via sociale media preventief aan te kunnen pakken. Zij menen dat de huidige wetgeving, die dateert van vòòr het digitale tijdperk verouderd is.  Vanuit hun verantwoordelijkheid voor de openbare orde willen zij oproepen tot gewelddadigheden in de kiem kunnen smoren. 

31 januari 2023

Repressie van maatschappelijk verzet


De protesten tegen het handhaven van overheidssteun aan fossiele bedrijven (17 miljard volgens Extinction Rebellion) hebben tot bedenkelijke vormen van repressie geleid. Eerst werden mensen die tot een demonstratie op de A12 in Den Haag opriepen vanwege strafbare opruiing preventief opgepakt en vastgezet. Ze kregen voor de demonstratie een gebiedsverbod. Bij de demonstratie op zaterdag arresteerde de politie 768 demonstranten, waarvan de laatste pas op zondag weer werden vrijgelaten. Ook journalisten die er voor hun werk aanwezig waren zijn opgepakt. 

Het College voor de Rechten van de Mens concludeert dat het demonstratierecht met dit soort acties ernstig onder druk staat. De inzet van strafrechtelijke instrumenten, zoals het het arresteren, verhoren en vervolgen van organisatoren wegens opruiing, zelfs voordat de demonstratie heeft plaatsgevonden is extreem zwaar en niet makkelijk te rechtvaardigen. 'Er kan een verlammend effect van uitgaan: anderen kunnen hierdoor ervan weerhouden worden om hun recht op vrijheid van meningsuiting en vreedzaam protest uit te oefenen.' De aanhouding van demonstranten die zich niet schuldig hebben gemaakt aan strafbare feiten is eveneens uitermate dubieus. De overheid dient demonstranties in principe te faciliteren. Dat was in dit geval moeilijk omdat de organisatoren niet in gesprek wilden gaan met de burgemeester die op voorhand demonstreren op de A12 had verboden. De vraag is of dit het optreden van de politie zaterdag tegen vreedzame demonstranten kan rechtvaardigen.

Meten met twee maten


Een andere vraag is of het OM en de politie niet met twee maten meten als we de demonstraties van Extinction Rebellion (XR) vergelijken met de boerenprotesten. Berend Roorda, die zich op de Universiteit van Groningen bezighoudt met demonstratierecht, vindt ook dat er vrij fors middel is ingezet. Hij verwijst naar de acties van XR in musea waarbij activisten zich vastlijmden aan de glasplaat van een beroemd schilderij. Ze kregen allemaal twee maanden celstraf, waarvan één voorwaardelijk. Dat was heel wat meer dan boeren kregen die betrokken waren bij snelwegprotesten afgelopen zomer en de bedreigende bezoeken aan het privé-adres van ministers. Roorda: 'Ik hoor vanuit politie en OM dat de kans op escalatie bij boeren groter is dan bij klimaatactivisten. Dat kan bij boerenprotesten reden zijn om te zeggen: we hebben de juridische mogelijkheden wel, maar we gebruiken die niet.' Een kwalijke redenering in een rechtsstaat als we dit bekijken vanuit het oogpunt van gelijke behandeling. 

Een deel van de Tweede Kamer heeft geheel terecht kritische vragen gesteld bij deze behandeling van demonstranten. Het is misschien juridisch niet relevant, maar ik zou het goed vinden als ze bij de vergelijking van deze verschillende acties ook mee willen wegen dat de een puut voor eigen belang strijdt en de ander actie voert voor het collectieve belang van ons en onze nazaten.  

16 januari 2023

Het staatshoofd en de geschiedschrijving


Koning Willem-Alexander laat onderzoek doen naar de rol van zijn familie, de familie Van Oranje-Nassau, in het koloniale verleden. Dat zijn familie geprofiteerd heeft van de koloniale handel is al wel duidelijk. De voorvaderen van koning Willem-Alexander behoorden tot de absolute elite van het land en hadden vooraanstaande posities in zowel de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) als de West-Indische Compagnie (WIC). In die hoedanigheid waren zij ook verantwoordelijk voor de slavenhandel. Net als de bestuurders van steden als Utrecht en Amsterdam waar eerder onderzoek de betrokkenheid bij het slavernijverleden van de stedelijke elites in beeld heeft gebracht. Na de excuses van premier Rutte vorige maand namens de staat der Nederlanden kon het koningshuis niet achterblijven. 

Het onderzoek onder leiding van Oud-hoogleraar Gert Oostindie (Universiteit Leiden), die eerder een boek over het koloniale verleden van het koningshuis publiceerde, roept een aantal vragen op. Ten eerste over de opdrachtgever. Waarom stuurt een privéfamilie een onderzoek dat ons staatshoofd betreft? Het Koninklijk Huis is niet zomaar een familie of een privé-onderneming. Hoe onafhankelijk is dit onderzoek als het in opdracht van het onderwerp van onderzoek zelf gebeurt? Een tweede, nog onopgeloste kwestie, betreft garanties voor de wetenschappelijke kwaliteit van het onderzoek. Het Koninklijk Huisarchief dat een belangrijke bron zal zijn voor de onderzoekers is nog steeds niet openbaar toegankelijk. Volgens Oostindie mogen ze alles publiceren wat ze vinden. Maar er moeten nog wel nadere afspraken gemaakt worden voor toetsing van de onderzoeksresultaten door andere onderzoekers. 

Zoiets hebben we eerder gezien. Bij de AIVD.