Diversiteit en inclusiviteit in wetenschap en politiek

Op de Universiteit van Amsterdam (UvA) zijn geen „ernstige institutionele misstanden” die een bedreiging vormen voor de academische vrijheid en de kwaliteit van het onderwijs en onderzoek bij de faculteit der Maatschappij- en Gedragswetenschappen. Dat concludeert een externe onderzoekscommissie onder leiding van Carel Stolker in het rapport Krachtig en Kwetsbaar; academische vrijheid in de praktijk. Daarmee zijn de klachten van de inmiddels wegens wangedrag ontslagen docent Laurens Buijs van tafel. Het debat over acdemische vrijheid dat hij ontketende zal nog wel even voortduren. Deze week plaatste Trouw een slecht onderbouwde opiniebijdrage van een groep docenten die de suggestie willen wekken dat universiteiten hun kritisch-wetenschappelijke opdracht verzaken omdat ze 'in de ban zijn geraakt van een beperkte set politieke en ideologische overtuigingen.' Dergelijke algemene stellingen vormen een gevaarlijke ondermijning van het vertrouwen in publieke instituties. Het is goed dat een gedegen rapport als dat van Stolker c.s. daartegen enig tegenwicht biedt.

Het rapport van Stolker ontkent niet dat er reden is tot zorg. De 'grimmigheid' van het hedendaagse gepolariseerde publieke debat, 'die voor docenten, studenten, onderzoekers en bestuurders soms uitgesproken intimiderend is, kan de academische vrijheid in het hart treffen en leiden tot ongewenste zelfcensuur of andere vormen van ongewenste terughoudendheid onder onderzoekers, docenten en studenten.' De commissie spreekt zich uitdrukkelijk uit tegen 'woke'. 'Volgens de commissie heeft dit concept zich ontwikkeld van een oproep gericht op bewustwording van racisme, ongelijkheid en sociaal onrecht tot een manier van discussieren waarbij mensen niet in elkaars argumenten geïnteresseerd zijn en „elkaar zelfs het recht van spreken willen ontzeggen.” Dat past volgens de commissie niet bij een universiteit.' Ook diversiteit van politieke opvattingen en van wetenschappelijke perspectieven is een wezenlijk onderdeel van inclusieve diversiteit aan de universiteit. 

Het verschil tussen ‘democratisch’ en ‘antidemocratisch’ wantrouwen

De AIVD maakt zich grote zorgen om het ‘anti-institutioneel extremisme’ in Nederland, nu het aantal aanhangers van complotdenkers blijft groeien. Volgens de veiligheidsdienst zouden meer dan honderdduizend mensen in mindere of meerdere mate geloven dat er internationaal en in Nederland een ‘kwaadaardige elite’ aan de macht is die bezit heeft genomen van de overheid, de media en de wetenschap. Dergelijk extremisme kan als het zich verder uitbreidt een gevaar opleveren voor de democratische rechtsorde, volgens de dienst.

In De Groene van vorige week merkt inlichtingenexpert Jelle van Buuren op dat de AIVD anderzijds ook van mening is dat anti-institutionele kritiek wel degelijk hoort in een gezonde democratie:  ‘Het zich uitspreken tegen overheidsbeleid, het betwisten van de rechtvaardigheid van een rechterlijke uitspraak, politici bestempelen als elitair en de waarheid in twijfel trekken van een journalistiek of wetenschappelijk artikel, of de wet overtreden bij protesten, is niet extremistisch’. Erkend wordt dat ‘instabiliteit bij een democratische rechtsorde hoort’, dat tegenspraak en kritiek gestimuleerd moeten worden, dat felle meningsverschillen en polarisatie legitiem zijn, zolang de ander maar niet wordt gedehumaniseerd.

Extremistische varianten van deze op zichzelf nuttige tegenspraak worden helaas echter gevoed door het falen van de instituties. De veiligheidsdienst wijst op de toeslagenaffaire, de problemen met de gaswinning in Groningen en de stikstofcrisis. Bovendien kwam Rutte vorig jaar in opspraak omdat hij uit eigen beweging sms’jes van zijn telefoon had gewist, wat parlementaire controle onmogelijk maakte. De AIVD: “Het vergroten van de weerbaarheid vraagt vooral om betrouwbaarheid en eerlijk communiceren van instituties”. Een nogal versleten stellingname. De vraag waar het om draait is natuurlijk wanneer er nu eindelijk een adequaat antwoord van de politiek komt dat een verdere groei van het extremisme kan tegengaan.