De Woo werkt niet - veel politieke partijen negeren de problemen

De Wet Open Overheid (Woo) zou het openbaren van overheidsdocumenten moeten verbeteren, maar de meeste journalisten zien nauwelijks verbetering. Een onderzoek op initiatief van het Adviescollege Openbaarheid en Informatiehuishouding wijst uit dat slechts zeven procent het vertrouwen heeft dat de overheid een Woo-verzoek zorgvuldig afhandelt.  ‘In theorie heeft het veel toegevoegde waarde. In de praktijk is het een gemankeerd instrument.’ Zo vat een journalist bondig samen hoe zijn beroepsgroep worstelt om overheidsinformatie openbaar te krijgen. 

Woo-expert Roger Vleugels is bijzonder kritisch op Nederlandse bestuurders, hij vindt dat er nog steeds sprake is van een regenteske houding. ‘In mijn juridische praktijk (Wob/Woo/Wiv/Aw/Awb) ben ik in dik 35 jaar tijd niet één ambtenaar, minister of andere bestuurder tegengekomen die ook maar bij benadering weet wat "onafhankelijk onderzoek" is.’ Vleugels adviseerde de Kamer de nieuwe Woo in overeenstemming te brengen met het Verdrag van Tromsø (2009) waarin minimumnormen voor openbaarheid zijn vastgelegd. Nederland was zelf initiatiefnemer van dat Verdrag, maar ratificatie bleef uit. In mei vorig jaar dienden de Kamerleden Dassen en Omtzigt een motie in om dat Verdrag nu eindelijk eens te ratificeren. De minister van Binnenlandse Zaken had de Eerste Kamer al eerder toegezegd daarvoor het nodige onderzoek te gaan doen. De deadline van die toezegging staat nu op 1 juli 2024. 

Openbaarheid is voor de Nederlandse overheid duidelijk geen prioriteit. De Woo is tot stand gekomen na een jarenlange worsteling van Kamerleden van GroenLinks en D66. Volgens Vleugels hebben burgers te weinig belangstelling voor dit onderwerp. En journalisten haken ook te snel af als ze hun 'scoop' gevonden hebben. Kan er na de verkiezingen op dit punt iets veranderen? 

Gemeente schakelt lokale journalistiek uit

De Overijsselse gemeente Hof van Twente krijgt een eigen journalist in dienst, die onafhankelijk en neutraal verslag moet gaan doen van gemeenteraadsvergaderingen. De gemeenteraadsleden van deze plattelandsgemeente (met de dorpen Goor en Delden) vinden dat de burgers niet goed geïnformeerd worden over wat er in de raad speelt. Ze willen een journalist aantrekken die objectief en neutraal verslag kan doen van de raadsvergaderingen. De lokale omroep Hofstreek die de raadsvergadering al jaren uitzendt voelt zich gepasseerd. De omroep vindt het een onmogelijke formule. 'Een gemeentelijk functionaris die gemeentelijke berichten verzorgt is een voorlichter, maar niet onafhankelijk. Omgekeerd: een onafhankelijk journalist kan niet in gemeentedienst zijn. De verantwoordelijkheden horen volstrekt duidelijk te zijn.’ De omroep is niet geïnformeerd over de plannen en blijkt ook niet op de verzendlijst te staan van de net nieuwe 'gemeentejournalist'.

Het passeren van de lokale media blijkt vaker voor te komen. De gemeente Oudewater heeft vijf jaar geleden ook een 'gemeentejournalist' aangesteld. De plaatselijke verslaggever van de IJsselbode was kort tevoren opgestapt omdat hij genoeg had van alle kritiek. Na minder dan een jaar werd de nieuwe gemeentelijke functie alweer opgeheven. De reden: 'We kregen een soort notulen van de raad”, verklaarde een raadslid. „Het werd niet inzichtelijker wat er in de raadszaal gebeurde en hoe er besloten werd.'

Democratisch tekort

Deze voorvallen raken aan een ernstig tekort in de lokale democratie. Op veel plaatsen zijn er al geen lokale media meer die de gemeentepolitiek volgen. Terwijl daar vanwege de decentralisatie van bevoegdheden vanuit de landelijke overheid dagelijks uiterst belangrijke besluiten worden genomen. Er zijn hoogstens nog wat plaatselijke krantjes die berichten 'over ongelukken, buurtbarbecues en katten in de boom', zegt René  van Zanten van het Stimuleringsfonds voor de journalistiek. En als ze er wel zijn is er toenemende druk uit de gemeente om een positief verhaal te brengen dan wel kritiek in te slikken. 'Je moet vrij kunnen zijn in wat je schrijft. Als je op een gegeven moment gedwongen wordt om naar de pijpen van de gemeente te dansen, dan heeft het toch geen enkele zin meer,' zegt Mieke van Uden, oud-eindredacteur van de IJsselbode. 'Kritiek kan soms frustreren en stagneren, maar het hoort wel bij onze democratie. Natuurlijk moet je wel de waarheid opschrijven, maar je mag best een beetje prikkelen.'

Elke gemeente draagt de verantwoordelijkheid voor de openbaarheid van bestuur en het informeren van de burgers over wat er speelt. Steun aan onafhankelijke lokale media is daarom een goede zaak. Zelf de regie nemen, zoals het bedrijfsleven dat doet, lijkt me een stap te ver. 

Foto:Tom Jutte CC, Noordmolen, Hof van Twente]