Verantwoordingsplicht

Afgelopen zomer maakte premier Rutte namens de Nederlandse regering zijn excuses aan de militairen van Dutchbat III die in 1995 machteloos moesten toezien toen de moslimenclave Srebrenica onder de voet werd gelopen en Bosnische Serviërs zo'n 8000 moslimmannen vermoordden. De opdracht om een veilige haven te bieden was bij nader inzien onuitvoerbaar. Daarbovenop kwam de beeldvorming in de media die de militairen onterecht in het beklaagdenbankje zetten.

Die laatste opmerking schoot journalist Twan Huijs in het verkeerde keelgat. In het tv-programma Medialogica noemde hij het gisteren geschiedvervalsing. Niet de media hebben de Dutchbatters in de problemen gebracht, maar de defensieleiding die consequent weigerde om te vertellen wat er in Srebrenica gebeurd was. De soldaten wisten het wel. Ze kwamen ondanks de vermaning om niet met de pers te praten in de loop van de tijd onder andere bij toenmalig NOVA-verslaggever Huijs met verhalen over gruwelijkheden die zij hadden gezien. De leiding van Dutchbat wist er van maar wilde deze verhalen niet bevestigen. Ze hielden veel informatie ook voor verantwoordelijk minister van Defensie Joris Voorhoeve verborgen. Huijs: door te zwijgen en Dutchbatters te verbieden hun verhaal te vertellen hebben ze vele getuigen van de genocide in gewetensnood gebracht. Niet de media maar de defensieleiding die alles in de doofpot wilde stoppen draagt hier schuld, volgens Huijs. 

Dat Rutte bij zijn excuses aan de militairen met een beschuldigende vinger naar de media wees is in het licht van deze hele geschiedenis tamelijk verontrustend. Wat er in Srebrenica is gebeurd is feitelijk alleen dankzij de media naar buiten gekomen. Niet door Defensie die voor het informeren van regering, parlement en burgers verantwoordelijk is. En die dat in een democratie ten principale verplicht is. Maar die verantwoordingsplicht lijkt bij de huidige overheid in toenemende mate een probleem te worden.

Herhalen of negeren?

Hoe kun je complotdenkers de wind uit de zeilen nemen? Een antwoord op deze vraag wordt steeds urgenter naarmate FvD en aanhangers vaker met hun onzinnige en gevaarlijke provocaties publiciteit weten te krijgen. Hoe bekend zou David Icke nu zijn als de regering hem begin deze maand niet de toegang tot Nederland had geweigerd en hij zijn ongelooflijke verhalen gewoon en zonder media-aandacht voor een paar duizend 'wappies' op de Dam had kunnen afdraaien? 

De grond waarop Icke werd geweigerd is nogal dubieus. Volgens staatssecretaris Eric van de Burg had het niets met Icke's mening te maken, maar met de vrees voor wanordelijkheden. Is vrees voor ordeverstoring voldoende voor een dergelijk ingrijpend besluit? Hoogleraar Recht en Samenleving Jan Brouwer van de Universiteit Groningen vindt van niet. “Een rechter zal zeggen: dan zorg je maar dat er voldoende politie op de been is om de veiligheid te waarborgen." En als de man strafbare uitingen doet kun je een strafzaak tegen hem beginnen. Op voorhand iemand uitsluiten omdat strafbare uitingen worden verwacht gaat wel heel ver. 

Het is eerder gebeurd. In 2015 trok minister Koenders van Buitenlandse Zaken het visum in van drie zogenaamde haatpredikers. Hij deed dat op advies van de NCTV in het kader van het 'actieprogramma jihadisme'. Dit gebeurde na zware druk van de Tweede Kamer. De reisdocumenten hadden "nooit en te nimmer" verstrekt mogen worden, vond Geert Wilders. 

Aan de extreme opvattingen van de omstreden imams is toen weinig aandacht besteed. Wat zij precies zouden gaan prediken is onbekend. Iedereen ging er van uit dat ze zouden oproepen tot geweld. Over de onzinnige en beledigende verhalen van Icke en zijn Nederlandse adepten worden we nu wel uitgebreid geïnformeerd. Keer op keer. En elke keer worden hun complottheorieën, hun leugens en hun antisemitische uitingen herhaald. Is dat verstandig? Negeer ze liever, zeggen sommigen. Hoe minder aandacht, hoe minder mensen er achteraan gaan lopen. Of is bescherming van democratie en rechtsstaat juist een reden om er wel uitgebreid aandacht aan te besteden? Als waarschuwing. Voordat het te laat is.