Reclame gaat over de grens

Een poster van de stichting Dier & Leed tegen de consumptie van zuivelproducten is door de rechter verboden. In navolging van anti-tabak- en anti-alcoholpcampganes wil de stichting mensen van de melk afhelpen. 'Hulp nodig met stoppen?' en 'Melk maakt meer kapot dan je lief is' staat te lezen bij tram- en bushaltes. Op een poster wordt het vroeg scheiden van koe en kalf aangeklaagd. Boeren die een rechtszaak aanspanden kregen vorige week op dat punt gelijk: de bewering dat het weghalen van kalveren bij de moeder in de zuivelsector ‘ernstig dierenleed’ veroorzaakt gaat volgens de rechter te ver. Volgens de rechter kan een aantasting van het dierenwelzijn en zelfs dierenleed mogelijk voorkomen worden door koe en kalf pas later te scheiden. Maar het is volgens de rechter tegelijkertijd "niet aannemelijk" dat er sprake is van ernstig leed, als dit wel gebeurt. Daarmee is een grens voor de vrijheid van meningsuiting overschreden. Een dergelijke stelligheid is onrechtmatig tegenover de melkveehouders die hierdoor in hun bedrijf worden geschaad. 

Dier & Recht gaat in beroep tegen deze uitspraak en verwijdert intussen deze posters. Maar wat zou er gebeuren als de stichting het woordje 'ernstig' schrapt? Ik kan me niet voorstellen dat de impact van de poster verandert. En dan blijft de schadelijkheid gelijk, gezien vanuit het standpunt van de boeren. Wat betekent dan zo'n uitspraak?  Moeten we het misschien zien als een waarschuwing dat je op je woorden moet letten als je de agroindustrie aanvalt? 

Evenwicht in de uitingsvrijheid

 'We moeten opnieuw nadenken over een evenwicht tussen vrije meningsuiting en regels die de ergste schade van menselijke ongerijmdheid kunnen beperken', schrijft Ian Buruma in een opiniebijdrage in de NRC. Hij waarschuwt voor nieuwe aanzetten tot censuur op ongewenste meningen. Zoals in Zuid-Korea waar een bepaalde opvatting over de geschiedenis bij wet strafbaar is gesteld. Ik zou er het voorbeeld van Bosnië-Hercegovina aan toe kunnen voegen, waar Valentin Inzko, de Hoge Vertegenwoordiger van de bestandspartijen uit de burgeroorlog, het ontkennen van genocide strafbaar heeft gesteld. Maar dan stuit ik meteen op een probleem. De grens moet liggen bij aanzetten tot geweld, zegt Buruma. En daar ligt nu precies het motief van Inzko voor zijn censuurmaatregel. De interpretatie die de Bosnische Serviërs geven aan de geschiedenis van de burgeroorlog roept volgens hem nieuw geweld op. En vanuit zijn rol om het vredesakkoord van Dayton overeind te houden zag hij geen andere mogelijkheid dan een verbod op ongewenste lezingen van de geschiedenis. 

Moeten we de grens toch wat eerder trekken misschien? 'Slechte argumenten en verzinsels moeten door betere argumenten en meer nauwkeurigheid worden weerlegd. Dat is althans de ideale basis voor de vrijheid van meningsuiting,' schrijft Buruma. 'Maar het zou naïef zijn om de risico’s van opzettelijke leugens en funeste propaganda te bagatelliseren.' Overeenkomstig de ruime Amerikaanse opvattingen van free speech wijst hij dan op de gevaren van oproepen tot geweld. Daar moet volgens hem de grens worden getrokken. In Europa is dat niet het enige criterium voor de strafbaarheid van een geschiedenisopvatting. De holocaustontkenning wordt ook in Nederland bijvoorbeeld gezien als een strafbare vorm van discriminatie van Joden. 

Ik heb dat discriminatie argument nooit zo sterk gevonden omdat het meer verwijst naar een houding of gedachte van degene die een opvatting uit dan naar de consequenties voor degenen die er door getroffen worden. Het strafbare in dergelijke uitingen zou ik liever leggen bij de dreiging die er van uit gaat en de angst die het bij mensen veroorzaakt en hun leven onzeker maakt. Leugens en bepaalde verdraaiingen van de feiten kunnen wat mij betreft ook strafbaar gesteld worden als ze leden van een etnische groep daadwerkelijk schade toebrengen door de dreiging die er van uitgaat en de angst die ze oproepen. Op grond van dat schade-wegens-bedreiging-principe kan een uitzonderlijk geval als de holocaustontkenning verboden worden, maar ook de  'minder minder Marokkanen' oproep van PVV-leider Wilders.

Dit gaat dus iets verder dan wat Buruma voorstelt. Maar dan zijn we er nog niet.