'Licht is het beste medicijn tegen de donkere achterkamertjes'

Een groot deel van het archief van de Bijlmerramp van 1992 is onnodig lang geheim gehouden zegt het Adviescollege Openbaarheid en Informatiehuishouding (Acoi). De vliegramp met het Israëlische vrachtvoertuig dat op 4 oktober 1992 in de Bijlmer neerstortte kostte 43 mensen het leven. Tot op de dag van vandaag bestaan er bij nabestaanden vele onzekerheden. Volgens het Acoi draagt de openbaarheidsbeperking op het archief van de Raad voor de Luchtvaart tot 2068 bij aan de geheimzinnigheid en de beeldvorming. Het vertrouwen in de overheid wordt daardoor geschaad  Openbaarmaking van het grootste deel van het archief maakt het mogelijk dat mensen het handelen van de betrokken autoriteiten zelf kunnen beoordelen. Niet alle vragen zullen beantwoord kunnen worden, staat in het rapport Geen afgesloten hoofdstuk van het Adviescollege. Op voorhand dempt het rapport verwachtingen omtrent nieuwe informatie, bijvoorbeeld over de lading van het vliegtuig. Maar openbaarheid kan bij de nabestaanden de nog altijd sluimerende onrust wegnemen, volgens het Acoi. 'Licht is het beste medicijn tegen de donkere achterkamertjes.'

De aanpak van de ramp door de overheid is niet vlekkeloos verlopen, weten we uit eerdere pogingen meer duidelijkheid te krijgen over oorzaak en gevolg van de ramp. 'Er was weinig aandacht voor de menselijke kant van de ramp, die was vooral gericht op het technische aspect.' 'Dit heeft bijgedragen aan de mystificatie van de ramp en een groeiend wantrouwen over het overheidsoptreden'. Met name PvdA-Kamerlid Rob van Gijzel heeft zich na de ramp in de materie vastgebeten. In 2018 zei hij naar aanleiding van een onderzoek van de Onderzoeksraad voor de Veiligheid: 'Veel betrokkenen van de Bijlmerramp hebben die gebeurtenis nog steeds niet verwerkt (…). En dat komt (…) uiteindelijk niet door het ongeval zelf, maar door hoe de overheid is omgegaan met de mensen in de Bijlmer. (…) Met louter technisch onderzoek neemt het wantrouwen van de slachtoffers (…) meestal juist toe.' Het is een leerpunt voor de overheid dat niet alleen geldt voor deze ramp. 

Lentekriebels

Seksuele voorlichting op school is altijd al een gevoelig onderwerp geweest. Er zijn ouders die er niets van willen weten. Ze vinden dat seksualiteit beter in gezinsverband besproken kan worden. Vorig jaar werd die gevoeligheid van ouders op de proef gesteld toen extreemrechtse onruststokers een lespakket van het Rutgers centrum onder vuur namen. Ongehoord Nieuws sprak over een ‘gifitige ideologie’. Thierry Baudet van Forum voor Democratie stelde vragen in de Tweede Kamer. En ook ouders lieten van zich horen. Veel onrust kwam door misinformatie. Ongenunaceerde en onware berichten op sociale media speelden een grote rol in een hetze tegen de Stichting Rutgers, de GGD's en de scholen die het lespakket gebruikten. Zo toonde Baudet in een filmpje een boek dat niet meer werd gebruikt. Ook de suggestie dat het programma verplicht zou zijn moest worden ontkend. Het leidde tot veel onrust op scholen en op sommige, met name christelijke, scholen werd het programma afgelast. 

Volgens het programma Pointer is er via de sociale media heel bewust een haatcampagne gevoerd tegen Rutgers. Het programma citeert een onderzoek van Trollrensics naar duizende tweets die vorig jaar maart aan de Week van de Lenkriebels waren gewijd. Onder de activisten was ook het duo Pieter Parlevliet en Huig Plug, eerder veroordeeld voor smaad en laster in de zaak over een zogenaamd 'pedofielennetwerk'. Een van de aanjagers van de campagne blijkt de stichting Gezin in Gevaar (onderdeel van het conservatief-katholieke Civitas Christiana). Zij keert zich al lang tegen thema’s als abortus, klimaatmaatregelen en asielbeleid.

Tips voor de media

Dit jaar was de ophef een stuk minder. Het thema was online weerbaarheid. In de onderbouw leerden de kinderen hoe ze veilig gebruik kunnen maken van sociale media en internet. In de bovenbouwgroepen leerden de kinderen hoe ze kunnen voorkomen dat ze onbedoeld naaktbeelden te zien krijgen. Er waren opnieuw discussies rond het lesprogramma, maar zonder veel aandacht voor extremistische complotdenkers. 

De Rutgers Stichting heeft nu naar aanleiding van haar ervaringen wel wat tips voor de media, vertelt Luc Lauwers aan Villamedia. Hij waarschuwt voor het zonder weerwoord doorgeven van de misinformatie van de complotdenkers. Vorig jaar legden de experts het in veel gevallen af tegen de verspreiders van onzin en onwaarheden. En er was vaak sprake van een 'false balance': 'een mening op Twitter van één persoon werd gelegd naast de wetenschappelijke kennis en ervaringen uit de praktijk die wij en onafhankelijke experts aandroegen. En dat wordt dan naast elkaar gepresenteerd alsof beide evenveel waarde zouden hebben.’ Lauwers komt vanuit zijn ervaringen tot de volgende zeer behartenswaardige aanbevelingen:

 • Dicht online gescheld en meningen niet dezelfde waarde toe als de kennis van een expertise­centrum en onafhankelijke wetenschappers.
• Maak geen verhaal over ophef op sociale media als het journalistiek niets toevoegt, daarmee versterk je de ophef alleen maar.
• Ga niet mee in de hetze van desinformatiecampagnes.