Het 'chilling effect'

Wetenschappers die zich mengen in het publieke debat zijn steeds vaker doelwit van complotdenkers, virusontkenners en extreem-rechts, schrijft de NRC. Als voorbeeld noemt het artikel onderzoeker De Jonge die in het programma Medialogica optrad als deskundige op het gebied van extreemrechtse politieke uitingen. Ze werd na afloop overspoeld door „een georganiseerd trollenleger” dat haatberichten stuurde naar haar werkmail en sociale media en pogingen deed om haar accounts te hacken. In een mum van tijd krijgt ze tientallen scheldkanonnades, bedreigingen en doodswensen. Sinds de coronacrisis is het allemaal nog veel erger geworden.

Een aantal wetenschappers wordt inmiddels permanent beveiligd. De Belgische viroloog Marc Van Ranst zat weken met zijn gezin ondergedoken na bedreigingen van de inmiddels dood gevonden beroepsmilitair Jürgen Conings. In Nederland gaat het volgens de KNAW en de VSNU om ten minste vier wetenschappers. Jaap van Dissel van het RIVM is een van hen en gaat daarom niet langer een rondje fietsen vanuit huis. 

De dynamiek van de sociale media doet veel. Veel bedreigers die gepakt worden bekennen dat ze niet goed nagedacht hebben voordat ze de verzendknop indrukten. Er is sprake van uitingen van woede en frustratie. Maar deskundigen vermoeden dat een kleine harde kern inmiddels zo opgefokt is dat gebruik van geweld niet wordt uitgesloten. Daarom is het pijnlijk om te lezen dat de politie bij klachten zo passief blijft. De Jonge: De politie kon niet veel doen, omdat de bedreigingen „indirect” waren. „Er stond nergens: morgen om 10.00 uur sta ik op je stoep. Ze weten blijkbaar precies waar de grens ligt van wat strafbaar is en wat niet.” 

Maar er is meer. De bedreigingen hebben een 'chilling effect' en zijn zo een aanslag op de vrijheid van wetenschappers om hun bevindingen te delen met het publiek. 

Turkse Nederlanders het zwijgen opgelegd

 

De Groene Amsterdammer besteedt deze week aandacht aan bedreigingen die Turkse Nederlanders krijgen als ze zich kritisch uitlaten over Erdogan, of de Armeense genocide erkennen, zich afkeren van de islam of steun geven aan het Koerdische bevrijdingsleger PKK. Ze krijgen te maken met aanvallen op sociale media, persoonlijke bedreigingen, stalking en aangiftes bij het consulaat waar ze geregistreerd kunnen worden als Turkije-vijandig. Het zijn met name bekende Nederlanders, Kamerleden en journalisten die hier last van hebben. Sommigen zeggen dat het leidt tot zelfscensuur. Ze houden zich in, niet alleen in hun eigen belang, maar ook omdat ze familie in Turkije hebben die ze vrezen nooit meer te kunnen bezoeken als ze bij de Turkse politie op de zwarte lijst staan. 

De schrijfster Lale Gül heeft na bedreigingen uit Turks-nationalistische en islamitische hoek verklaard niet langer over de islam te schrijven. Ze verwacht dat ze Turkije niet meer binnenkomt. ‘Ik doe zeker aan zelfcensuur’, zegt Aylin Bilic in De Groene. ‘Kijk naar mijn columns… wat ik daar soms wil zeggen, zeg ik niet of omfloerst. Ik ben constant aan het balanceren.’ ‘Langzamerhand ben ik opgehouden met twitteren over Turkije’, zegt gemeenteraadslid Alptekin Akdogan. ‘Als je vraagt: is dit zelfcensuur? Dan zeg ik ja. Het kwam te dichtbij.’

De 'lange arm van Erdogan' die Turkse migranten in alle Europese landen het leven zuur kan maken is kenmerkend voor het autoritair nationalistische regime. Tegelijk is het feit dat Turkse Nederlanders elkaar de mond snoeren ook een Nederlands probleem dat we niet zomaar kunnen negeren.