Over strafbare opruiing

Vorige maand veroordeelde de rechtbank in Den Haag enkele actvisten van Extinction Rebellion tot taakstraffen vanwege oproepen tot blokkade van de A12 eind vorig jaar en begin dit jaar. De activisten zijn meteen in beroep gegaan en riepen tegelijk op voor nieuwe blokkades in september om stopzetting van fossiele subsidies af te dwingen. Advocaat Willem Jebbink: “Een wegblokkade valt volgens internationale rechtspraak onder de demonstratievrijheid. Demonstraties mogen in Nederland alleen door de burgemeester worden beperkt. De rechtbank heeft vandaag goedgekeurd dat ook de officier van justitie mag ingrijpen met strafrechtelijke maatregelen. Dat hebben we in onze democratische rechtstaat niet afgesproken. Van de rechter mag worden verwacht dat de demonstratievrijheid tegen dergelijk ingrijpen wordt beschermd. Daarom is sprake van een verontrustende uitspraak. Ik denk niet dat deze stand houdt in hoger beroep.” Volgens Jebbink begint de strafbare opruiing pas bij oproepen tot geweld. De activisten die hij verdedigt spreken van 'vreedzame demonstraties'. Zij vinden het optreden van het OM repressief gezien ook het feit dat ze vooraf op een tijdstip dat ze nog in bed lagen werden gearresteerd en opgesloten. Het College voor de Rechten van de Mens schrijft dat in deze case het demonstratierecht onder druk is gezet. 

Vandaag werd bekend dat het OM FvD Kamerlid Gideon van Meijeren gaat vervolgen voor twee gevallen van opruiing. Hij zou in een toespraak bij een demonstratie van boeren vorig jaar gezegd hebben "dat het niet altijd gezond is, als er een taboe rust op het gebruik van geweld". Van Meijeren zei verder dat de staat wel geweld gebruikt, "fors geweld". Verder heeft hij in een interview gezegd "te hopen op een revolutionaire beweging die zich heel duidelijk onderscheidt van een protestbeweging en die bij wijze van spreken zou optrekken naar het parlement." Volgens Justitie draagt een Kamerlid de verantwoordelijkheid 'om te voorkomen dat hij uitlatingen verspreidt die strijdig zijn met de wet en met de grondbeginselen van de rechtstaat.' Van Meijeren ziet een heksenjacht tegen zijn partij in de aanloop naar de verkiezingen. Hij vindt dat een paar zinnetjes van hem uit hun context zijn gehaald en dat hem woorden in de mond worden gelegd.

Wanneer is opruiing strafbaar? 

Het verkeer in gevaar brengen

Het wetsartikel van opruiing, artikel 131 Wetboek van Strafrecht, is vrij ruim geformuleerd. Als  iemand in het openbaar (zowel mondeling, per afbeelding of per geschrift) tot een strafbaar feit of tot gewelddadig optreden tegen het openbaar gezag oproept, kan dit een onder opruiing vallen, schrijft advocaat Hermens. De klimaatdemonstranten zullen zeggen dat blokkades van wegen op zich niet strafbaar zijn. Daartegenover staat dat de burgemeester vooraf duidelijk heeft gemaakt dat blokkade van de A12 niet getolereerd zal worden. Overtredingen zouden dan moeten worden beschouwd als strafbaar. Zaterdag werden duizenden actievoerders door de politie overgebracht naar het ADO-stadion en daar weer vrijgelaten. Het is de vraag of ze allemaal vervolgd (kunnen) worden. Gisteren arresteerde de politie activisten omdat ze 'het verkeer in gevaar brachten'. Als je daarvoor oproept val je dan ook onder art. 131? Komt elk strafbaar feit in aanmerking voor vervolging wegens opruiing?

De rechtsstaat in gevaar brengen

De uitspraken van Van Meijeren lijken mij ernstiger. Hij spreekt nadrukkelijk van geweld tegen de staat. De suggestie van een publiek figuur kan in bepaalde kringen effect hebben. Je kunt je afvragen of de nuances die Van Meijeren ongetwijfeld naar voren zal brengen als het tot een rechtszaak komt worden begrepen door extremisten die toch al niet bang zijn voor het gebruik van geweld. Van Meijeren moet beter weten. Dat het OM de rechter vraagt om hem dit duidelijk te maken vind ik wel verdedigbaar. Al moeten we natuurlijk nog zien of de rechter zo ver wil gaan.

Het blijft een moeilijke afweging: de strafbaarheid van opruiing versus de vrijheid van meningsuiting. Hoe ruimer opruiing is geformuleerd hoe groter het risico op tijdgeboden invloeden, het politieke klimaat, trends in de publieke opinie. De gevaren die de samenleving loopt door de strafbare feiten waartoe wordt opgeroepen zijn niet allemaal even zwaar. De rechter zal een objectieve beoordeling van de gevaren die verbonden zijn aan die oproepen mee moeten nemen. En dan weegt mag ik hopen de dreiging met geweld  toch aanzienlijk zwaarder dan het aanzetten tot het hinderen van het verkeer. 

[foto: Roel Wijnants CC]