In een column over taal wijst Marc van Oostendorp er op dat de betekenis van woorden niet altijd eenduidig is. Dat breekt met name de juristen op die als geen ander precies willen zijn in hun taalgebruik. Je kunt de betekenis van een woord natuurlijk opzoeken in een woordenboek. Maar dat geeft niet altijd uitsluitsel. 'Het is nu juist een kenmerk van menselijke taal dat woorden altijd een wat vage betekenis hebben, waarvan de betekenis inderdaad eigenlijk grotendeels op een geheimzinnige manier door de context wordt bepaald.'
En tot die context behooort bijvoorbeeld de cultuur van de taalgebruikers. Generatieverschillen leveren ook verschillen op in taalgebruik. Taal is een levend ding en verandert in de loop van de tijd. Woordenboeken lopen in dat opzicht altijd achter. Allemaal redenen om de betekenis van woorden niet altijd als een absoluut gegeven op te vatten. Natuurlijk, een stoel is een stoel. Maar wat is een fascist? De betekenis die de een aan een woord hecht kan nogal verschillen van die van een ander. Lastig voor de onderlinge communicatie, maar bovenal buitengewoon ongemakkelijk voor een rechter die een uitspraak moet doen in zaken waar juist de woorden tellen: smaad, belediging, discriminatie, bedreiging.
Welke woorden in de rechtspraak als grensoverschrijdend worden beschouwd hangt af van de context en de individuele en maatschappelijke impact ervan. In het publieke debat ligt dat allemaal wat eenvoudiger. Dat loopt dan ook al snel vast op 'foute' woorden. Fout in de betekenis die de veroordelende partij er aan geeft.
Het verschillende gewicht van fout
De kwaliteit van het debat zou kunnen winnen bij het besef van de ambiguïteit van woorden en van de verschillende lading die mensen er aan geven. Een simpele regel is wat mij betreft dat je het gebruik van woorden van een ander niet uitsluitend beoordeelt aan hand van de betekenis die je er zelf op een bepaald moment aan geeft. En dat je ook rekening houdt met de context waarin woorden worden gebruikt inclusief de interpretatie van de gebruiker. Niet alles is fout omdat jij het fout vindt. Het verabsoluteren van de eigen invulling van woorden is een bron van ruzie en verstoorde relaties. Dat kan soms de bedoeling zijn: haatdragende uitingen, scheldpartijen, hebben per definitie een eenzijdig bepaalde betekenis. En daarmee kun je ook grenzen overschrijden. Voetbalhooligans die over de rug van holocaustslachtoffers de tegenpartij willen provoceren met pijnlijke leuzen over Joden mogen van mij strafrechtelijk worden vervolgd.
Maar los van dit extreme voorbeeld van ongevoeligheid lijkt mij begrip voor de context van het woordgebruik en de verschillen die daaruit kunnen voortkomen altijd bevorderlijk voor een ontspannen communicatie. Het voorkomt de giftige polarisatie die het publieke debat nu regelmatig verstoort.[foto: John S. Quarterman CC]
Geen opmerkingen:
Een reactie posten