De ophef over gevaarlijke desinformatie heb ik altijd met enige scepsis bekeken. Ten eerste omdat de betekenis niet altijd even duidelijk is. Gaat het om foute informatie, leugens, propaganda? Problematische communicatie, dat zeker, maar het uitroeien daarvan lijkt me een even grote opgave als, om maar eens een voorbeeld te noemen, het afschaffen van wat heet 'het oudste beroep van de wereld'. Vergeet het maar.
De Nederlandse overheid waarschuwt voor desinformatie in de zin van 'onware, inaccurate of misleidende informatie die met opzet wordt gemaakt en verspreid om geld te verdienen of om een persoon, sociale groep, organisatie of land te schaden.' Het is daarom altijd belangrijk om kritisch te zijn op informatiebronnen. Mee eens. Maar - en dat is mijn tweede punt- daar hoort ook de waarschuwing bij dat dergelijke desinformatie in crisissituaties zoals oorlogen en gewapende conflicten deel uit maken van het wapenarsenaal van álle partijen. Die desinformatie komt niet alleen van de vijand. Ook in een oorlog mogen we hopen op onafhankelijke journalistiek om niet misleid te worden door eenzijdige propagandaverhalen. Veel ophef over desinformatie gaat uitsluitend over propaganda van de vijand. Het leidt niet zozeer tot kritische reflectie op berichtgeving alswel tot bevestiging van een negatief oordeel over 'onze tegenstanders'.
Voor een kritische reflectie op berichtgeving en het detecteren van desinformatie dient men vooral te letten op achterliggende belangen. Wie brengt dit bericht om welke reden in omloop? Dan blijkt dat de Nederlandse overheid zelf ook vragen oproept op dit gebied. De NRC schreef vorige maand over een geheime 'denktank' van het ministerie van VWS die zich actief bezighield met het bestrijden van desinformatie rond de coronapandemie. In wiens belang was dat? Moet de overheid hier een actieve rol in spelen? Mogen ambtenaren meebeslissen over wat wel en wat niet als schadelijke desinformatie moet worden beschouwd? Veel vragen over een 'schimmige' operatie die de overheid op de rand van censuur heeft gebracht. Het lijkt alsof er in Den Haag niet goed is nagedacht over de lastige kanten van het verschijnsel 'desinformatie' waar iedereen de mond vol van heeft. Het zou beter zijn als de overheid de bestrijding van mogelijk schadelijke boodschappen van desinformatie overlaat aan een onafhankelijk, belangenloos instituut.
Een schadelijk effect van te veel aandacht
Drie communicatiewetenschappers van de Universiteit van Amsterdam suggereren na een beperkt onderzoek nog een nadeel van alle aandacht voor desinformatie: het kan er toe leiden dat mensen ook het echte nieuws er minder door gaan geloven. De onderzoekers stellen dat de omvang van nepnieuws en desinformatie klein is in verhouding tot integere nieuwsberichten. Maar het effect van de aandacht is volgens hun onderzoek wel dat mensen dat gewone nieuws ook minder gaan geloven. Onderzoeket Toni van der Meer: ‘Het is inderdaad zo dat misinformatie heel prominent in mensen hun hoofd en gedachten gaat zitten als er zo veel aandacht voor is. Het maakt mensen kritisch of zelfs sceptisch over álle informatie die ze tegenkomen. Het probleem is dat vaak de context over misinformatie ontbreekt – namelijk dat het eigenlijk niet zo veel voorkomt – met als gevaar dat er een tunnelvisie ontstaat en mensen continu bang zijn misinformatie te zien en foutief geïnformeerd te worden.’
Een verontrustend idee. Zo wordt het vertrouwen in de journalistiek langzaam maar zeker ondermijnd.
'Het gordijn opzij wil trekken'
De BBC heeft het initiatief genomen om het publiek meer voorlichting te geven over de achtergrond van zijn berichtgeveing. 'BBC Verify' moet laten zien hoe het journalistieke proces bij de omroep precies verloopt.De omroep wil 'het gordijn' voor de redactielokalen 'opzij trekken' en laten zien hoe het het nieuws tot stand komt. Daarbij komen onder meer de diverse gereedschappen aan bod die BBC News-journalisten hanteren om informatie en beeldmateriaal te verzamelen en te verifiëren. Experts die voor BBC Verify werken, zullen hun kennis regelmatig delen in diverse BBC-programma’s.
Het is te hopen dat zo niet alleen het vertrouwen in de journalistiek wordt hersteld, maar ook dat het publiek beter in staat zal zijn echt nieuws en desinformatie van elkaar te onderscheiden.
[foto: Jon S Newspaper stack CC]
Geen opmerkingen:
Een reactie posten