Geen spandoeken weg zonder strafzaak

Goed nieuws in deze donkere dagen. De rechtbank in Amsterdam vindt dat de staat geen spandoeken mag weghalen die onder de vrijheid van meningsuiting vallen (NRC 25 november). Het openbaar ministerie moet eerst een strafzaak beginnen wegens smaad. Dat gebeurt in Arnhem na een aangifte van Verdonk vanwege een spandoek in Nijmegen waarop haar uitzettingsbeleid gelijk gesteld wordt met deportaties en concentratiekampen. Verdonk heeft wat dat betreft iets geleerd. Toen Jan Pronk vorig jaar in het kader van haar uitzettingsbeleid over deportaties sprak ging ze zelf meteen tot straffen over. Ze zette hem haar kamer uit toen hij weigerde op zijn uitspraken terug te komen en beëindigde daarmee het overleg met de Vereniging Vluchtelingenorganisaties Nederland, waarvan Pronk voorzitter was.
De uitspraak van de rechtbank in Amsterdam is van groot belang. Als politici en andere hoogwaardigheidsbekleders deze richtlijn ter harte nemen missen we heel wat mediahypes. En misschien krijgen de rechtbanken het ook wat drukker. Maar de winst zit in het respect voor de grondwettelijke vrijheid van meningsuiting. Burgers, noch politici moeten elkaar voor hun uitingen straffen zoals ouders kleine kinderen met een te grote mond. Volwassenen bestrijden onwelgevallige uitingen in het debat en als dat niet helpt halen ze de (objectieve) scheidsrechter er bij. Die mag de grenzen van dit grondrecht bepalen. Zo hoort dat te gaan in een rechtstaat.

Scheidsrechters en mensen met het syndroom van Down

In de wereld van het betaald voetbal worden nogal eens straffen uitgedeeld vanwege beledigend geachte uitingen. Antisemitische spreekkoren hebben de autoriteiten in het verleden veel zorgen gebaard. Zo werden in 1993 alle FC Utrecht supporters die op weg naar Ajax bij Diemen even op politiebegeleiding moesten wachten weer teruggestuurd omdat enkele van hen "Joden, joden, kankerjoden" hadden geroepen. Maar ook op het veld zijn al heel wat gele en rode kaarten getrokken door scheidsrechters die een spontane verwensing aan hun adres te ver vonden gaan. Afgelopen zondag reageerde de RBC speler Fortes Rodrigues zich af op scheidsrechter Temmink nadat hij uit het veld was gestuurd vanwege aanmerkingen op de leiding. Hij stond er nog geen twee minuten in en vond dat er niet zo veel ophef gemaakt moest worden over het enthousiasme waarmee hij een medespeler onderuit haalde. Voor de camera's van Talpa beklaagde hij zich over Temmink die volgens hem de "uiterlijke kenmerken vertoont van mensen die lijden aan het syndroom van Down". Dat had hij beter niet kunnen zeggen. Zijn club, de KNVB, iedereen viel over hem heen. Hij werd onmiddellijk op non-actief gezet. Temmink vond het zelf vooral heel erg dat hij dat zo voor de camera's had gezegd, terwijl er mogelijk kinderen en mensen met het syndroom van Down zaten te kijken.
De enige die er geen probleem mee had was de vertegenwoordiger van de vereniging van mensen met het syndroom van Down. Hij zei dat scheidsrechters soms lijken op mensen met het syndroom van Down en dat mensen met het syndroom van Down soms lijken op scheidsrechters. Dat kan gebeuren. Geen probleem verder, wat hem betreft. Zo kan het dus ook.

Mediahype leidt tot verbod spandoeken

De politie heeft in Amsterdam zaterdag 5 november vier spandoeken weggehaald waarop beledigende teksten over minister Verdonk stonden. De doeken hingen aan kraakpanden in de stad en bevatten leuzen als 'Rita Verdonk moordenaar' en 'Elf levend verbrand, Rita bedankt' (Leeuwarder Courant). De actie van de politie volgde op berichten over een beschieting van het raam van het kantoor van de minister in Den Haag. Op de wekelijkse persconferentie toonde Balkenende zich zeer bezorgd over het voorval. Verdonk kreeg onmiddellijk een andere kamer én een kogelvrij vest. Later bleek dat de beschadiging aan de ruit niet veroorzaakt was door een kogel. Er was helemaal geen sprake geweest van een beschieting. Wat het dan wel was bleef onduidelijk. In elk geval bleef de oorspronkelijke melding van de Minister-president niet zonder gevolgen. Want direct na zijn persconferentie kwam het Amsterdamse driehoeksoverleg voor de openbare orde (politie, justitie en burgemeester) in spoedzitting bijeen om maatregelen te bespreken. Een daarvan betrof het verwijderen van de spandoeken. Wat bij andere gelegenheden was toegestaan werd nu verboden. De politie grijpt in, de mobiele eenheid is op de achterhand paraat. Er is geen verzet. Burgemeester Cohen spreekt er later zijn spijt over uit. Het was allemaal het gevolg van gebrekkige informatie uit Den Haag.
Gebrekkige informatie of opzettelijke misleiding? Verdonk stond onder zware kritiek de afgelopen week vanwege de brand in de gevangenis op Schiphol waarbij 11 mensen omkwamen, haar koele reactie op deze gebeurtenis en het afwijzen van elke verantwoordelijkheid. Die zogenaamde schietpartij kwam wel erg goed uit. Opvallend is dat juist het VVD-bewindspersonenoverleg op donderdagavond 3 november aanleiding heeft gegeven voor het beeld van serieuze dreiging (NRC 12 november). Balkenende ontkent bewust een hype te hebben aangejaagd. Maar is dit nou geen mooi voorbeeld van wat de regering zelf altijd zegt te willen bestrijden: acties en uitspraken die leiden tot verscherping van het debat en het oplaaien van conflicten? Femke Halsema noemt het "onbeheerst gedrag, het voeden van mediahypes".

Pastors herovert zijn spreekrecht

De Rotterdamse wethouder Volkshuisvesting Pastors (Leefbaar Rotterdam) is deze week gedwongen om af te treden vanwege zijn uitspraken over islam en criminaliteit. Eerder dit jaar was hem al een spreekverbod opgelegd over zaken die niet onder zijn portefeuille vallen omdat hij veel te scherpe generaliserende uitspraken deed over de islam die het Rotterdamse collegebeleid doorkruisten. Hij overtrad dit verbod nu door in een katholiek blad te laten optekenen dat hij van mening was dat er een verschil was tussen criminaliteit van mensen uit overwegend christelijke landen enerzijds en criminaliteit van moslims anderzijds. Pastors:

,,Bij christelijke migranten zie ik achterstanden die we gewend zijn te repareren. Zij delen dezelfde cultuurwaarden. Ik weet, ik generaliseer, maar een Antilliaan of Kaapverdiaan weet dat stelen nooit mag. De criminele probleemgroep daarbinnen maakt geen onderscheid tussen gelovigen en niet-gelovigen of anders-gelovigen. Ze stelen van iedereen! Bij moslims wordt veel van wat zij doen verklaard vanuit hun religie. Het geloof wordt door henzelf als relevant ingebracht. Antillianen of Kaapverdianen gebruiken hun religie niet als verklaring voor hun (wan)gedrag. Moslims gebruiken hun religie wel vaak als reden voor hun gedrag en om zich van deze maatschappij af te keren.''

Deze uitspraak is volgens het CDA dermate in strijd met het integratiebeleid van het Rotterdamse college dat Pastors nu niet meer te handhaven viel. De wethouder moet zich in zijn publieke uitlatingen realiseren dat hij deel uitmaakt van een college dat ene bepaald beleid voert. Hij is niet vrij om alles te zeggen wat hij wil. Zijn beroep op zijn achterban ("ik zeg wat veel mensen die op mij hebben gestemd denken") is dan ook niet terecht. In zijn functie als wethouder moet hij zich aan coalitieafspraken houden, zo hield de CDA-fractie hem voor.
Dat is één kant van de zaak: hoe vrij is een bestuurder om zijn eigen mening in het openbaar te uiten? Zoals zo vaak zijn er ook op dit punt rekkelijken en preciezen. In de huidige bestuurscultuur domineren de laatsten, zoals ook het voorbeeld van Pechtold aangeeft. De vraag is wel of zij voldoende oog hebben voor de minder gewenste effecten van een spreekverbod voor bestuurders. Als bestuurders niet mogen zeggen wat veel mensen denken kan dat ook opgevat worden als het inperken van het politieke debat en het koste wat kost willen handhaven van de eigen machtspositie. Zoiets kan ook anti-politieke ressentimenten kweken of versterken.
Aan de andere kant kun je de vraag stellen of Pastors' uitspraken dit allemaal waard zijn geweest. Wat hij zegt wijkt vrijwel niet af van wat Hirsi Ali al jaren betoogt: het kwaad zit in de islam als religie. Hirsi Ali wordt door de politiek beschermd en vertroeteld. Zijn haar uitspraken over de islam minder beledigend voor moslims? Ik betwijfel dat. Ik zou haar het recht niet willen ontnemen om met deze anti-islam ideeën door het land te trekken en op de buis te komen. Maar een bijdrage tot integratie kan ik er niet in zien.
Intussen heeft Pastors nu de handen vrij in de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen. De Fortuynisten zitten op rozen. Ze kunnen straks zowel met hun wethouders pronken als met libero Pastors. Hij kan ongeremd alles uit de kast halen om de geest van Pim Fortuyn weer te laten waaien in Rotterdam. Als ze in de loop der jaren kiezers zijn verloren kan hij ze nu weer terugwinnen. Hij is -net als Pim- de held van de vrijheid van meningsuiting. Hij zegt wat iedereen denkt en laat zich de mond niet snoeren door aftandse politici. Met dank aan GroenLinks voor de motie van wantrouwen.