Koloniaal denken

De zwarte kanten van ons koloniale verleden zijn lange tijd verborgen geweest. Het verhaal gaat dat een poging om naast het Wilhelmus ook het slavernijverleden van Nederland verplicht voor te schrijven in de geschiedenisles op de basisschool het niet gehaald heeft bij de regeringsformatie. Anderhalve eeuw na de afschaffing van de slavernij is dit kennelijk nog steeds een gevoelig punt.

Nu is er onlangs een rel uitgebroken over een artikel in een wetenschappelijk tijdschrift waarin het kolonialisme over het algemeen als heilzaam en legitiem werd beschreven. Het artikel van de Amerikaanse hoogleraar politicologie Bruce Gilley stond in het Third World Quarterly van augustus 2017. Gilley stelt dat de nadelen van het kolonialisme in gekoloniseerde landen niet opwegen tegen de voordelen. Hij somt op: meer onderwijs, betere gezondheidszorg, afschaffing van slavernij, meer werkgelegenheid, beter bestuur, infrastructuur, vrouwenrechten, bevrijding van minderheden, toegang tot kapitaal en verspreiding van kennis. Volgens Gilley kunnen zwakke en fragiele staten nu opnieuw geholpen worden door rekolonisatie.

Het artikel van Gilley verbaast me minder dan de reactie van duizenden ondertekenaars van een petitie die de redactie van het Third World Quarterly opriep het artikel terug te trekken en zich te verontschuldigen voor deze ondermaatse bijdrage. Dat het stuk door de peer-reviewers al was bestempeld als eenzijdig, krakkemikkig en niet publicabel vind ik wel een terecht argument om de redactie aan te spreken op haar beleid. Maar het bezwaar van de ondertekenaars dat het artikel 'beledigend' zou zijn lijkt me niet geldig in een vrij wetenschappelijk discours.

Een deel van de redactie is opgestapt omdat de hoofdredacteur plaatsing had verdedigd zonder te reppen over het oordeel van de peer reviewers. Zij menen ook dat Gilley's artikel het principe van vrijheid van meningsuiting schendt "by causing offense and hurt.” Noam Chomsky is een van de redactieleden die het daar niet mee eens is. Het toegeven aan eisen om een artikel terug te trekken vindt hij een gevaarlijke weg.
Bruce Gilley heeft intussen zelf gevraagd om zijn artikel terug te trekken. Het spijt hem, schrijft hij, dat hij zoveel boosheid en pijn heeft veroorzaakt. Het artikel heeft in de Verenigde Staten buitengewoon veel ophef veroorzaakt in de sociale media. Gilley werd er zelfs door een collega van een andere universiteit van beschuldigd ethnic cleansing goed te praten.

Het rumoer over Gilley's artikel is pijnlijk. Het helpt ons bepaald niet los te komen van nog bestaand koloniaal denken. Een deugdelijke weerlegging van Gilley's argumenten zou beter geweest zijn dan zijn  verkettering en het opnieuw ter discussie stellen van de procedure van peer reviewing in wetenschappelijke tijdschriften. De kwaliteit van wetenschappelijke artikelen wisselt nu eenmaal en peer reviewing is goed om uitglijders te voorkomen. Maar het is geen waterdichte garantie tegen vergissingen,  misvattingen en ondeugdelijke bewijsvoering. Veel kwalijker vind ik dat een hetze tegen impopulaire standpunten noodzakelijke discussie op voorhand doodslaat. Het effect van een paar eeuwen kolonialisme is nog lang niet uitgewerkt op het denken en de houding van westerse nazaten van koloniale machten. Er is meer onderzoek en meer debat nodig. Een stop op het denken kunnen we daarbij niet gebruiken.