Vervelende reaguurders

Vroeger, vòòr het internettijdperk, vond het publieke debat plaats in cafézaaltjes waar politieke partijen en andere organisaties iedereen uitnodigden om te discussiëren over een actueel onderwerp. Ik heb er in de afgelopen tientallen jaren heel wat gezien. En altijd waren er wel mensen die irriteerden met stokpaardjes, veel te lange verhalen, opmerkingen die volledig buiten de orde waren, stompzinnigheid, onterechte aanvallen op personen, gescheld etc. De serieus belangstellende meerderheid in de zaal was dan afhankelijk van een voorzitter die de orde goed wist te bewaken en er voor zorgde dat de discussie niet werd gekaapt door onheuse, onzinnige en, zoals we het nu noemen "off-topic" bijdragen, zonder iemand op brute wijze de mond te snoeren. Een openbaar debat verdiende een ordelijk verloop, maar mensen uitsluiten of verwijderen hoorde bij een ouderwetse regentencultuur die we na de jaren zestig achter ons hadden gelaten. Ik herinner me uit die tijd debatten ('teach ins') waar het principe dat iedereen aan het woord moest kunnen komen heel ver doorgevoerd werd.




Met het internettijdperk is het publieke debat deels verplaatst naar openbare fora op sites van kranten en zelfstandige blogs. Hier zie je "reaguurders" soms volledig los gaan in geschreeuw, gescheld en onheuse aanvallen op personen. De algemene verruwing in de omgang heeft hieraan zeker bijgedragen. Maar ook de mogelijkheid voor gefrustreerde zeikers om anoniem van achter de laptop alles wat hen aan cynisme in het hoofd komt de wereld in te sturen. Debatten worden verziekt door trollen, "professionele" provocateurs die discussies verstoren, omleiden of kapen, om te pesten of verwarring te stichten in groepen die hen niet aanstaan. Begrijpelijk dus dat beheerders van fora de aandrang moeilijk kunnen weerstaan om deze mensen op een gegeven moment, als de irritatie hoog oploopt, uit te sluiten van deelname aan het debat en te verwijderen "uit de zaal".

Het "bannen" van trollen en andere hardnekkige discussieverstoorders is te verdedigen als hun  bijdragen er toe leiden dat integere debaters weglopen en serieuze discussies niet meer gevoerd kunnen worden. Als de zaal leegloopt omdat de voorzitter de orde niet weet te handhaven. De vrijheid van spreken, die we niet alleen van de overheid, maar ook als burgers van elkaar mogen verwachten, vereist wel de nodige voorzichtigheid bij het nemen van een dergelijke maatregel. Ik vind dat je daarbij niet de inhoud van de bijdrage, maar het proces, de discussie als zodanig, tot uitgangspunt moet nemen. Dat is waar het bij de vrijheid van meningsuiting om draait: tolereren wat iemand anders zegt ook al vind je het niks en erger je je er aan. Het geeft jou ook de ruimte vrij te spreken. Domme bijdragen kun je niet uitsluiten, zo je het er over eens zou kunnen worden wat dom is. Het schofferen van discussiedeelnemers of het onmogelijk maken van voortzetting van de discussie kunnen wel een reden zijn om in te grijpen. Als je iets te dom vindt, of niet de moeite waard om op te reageren, negeer het dan. Maar mensen op een grove manier onderuit halen is in feite op zichzelf een poging om iemand uit te sluiten. Datzelfde geldt voor iemand die luid schreeuwend een tegenstander probeert te overstemmen zodat deze een betoog niet kan afmaken. Het is een aanval op een vrij en open debat waarin alle deelnemers gelijk zijn en respect verdienen. Ik houd niet zo van het woord, maar het drukt het misschien wel het beste uit: het is onfatsoenlijk. Wie bewust, met opzet en voortdurend het proces verstoort verdient het buiten de orde te worden geplaatst. Hij of zij verstoort namelijk zelf de uitingsvrijheid waar iedereen recht op heeft. En dat is, afgezien van strafbare uitingen, het enige heldere criterium om een deelnemer uit te sluiten van een debat.

Hoe bepaal je of iemand het proces verstoort zonder de inhoud van zijn bijdragen mee te wegen? Dat is in de meeste gevallen geen eenvoudige, zo niet een vrijwel onmogelijke opgave. Het gaat meestal juist om de inhoud van bijdragen (stokpaardjes, off-topic, de discussie verleggen etc.) die ergernis oproept. Ik denk dat je dat moeilijk kunt voorkomen, dat je ook niet te snel moet toegeven aan lange tenen, en dat je er via moderatie (de voorzitter) misschien iets aan kan doen. Weerwoord geven, mensen tot de orde roepen. Maar verder is het een kwestie van tolerantie. Dat zou de eerste huisregel van elk forum moeten zijn. Want uitsluiten op basis van inhoud is onmogelijk zonder je eigen standpunt daarin te laten doorwerken. En daarmee kom je op een glijdende schaal richting een schoon forum, van alle vreemde smetten vrij. Daarom zou ik iemand alleen bij hoge uitzondering van een forum verbannen, als er onmiskenbaar sprake is van moedwillige inbreuk op de uitingsvrijheid van andere deelnemers aan het debat.

Veel Nederlanders, is mijn indruk, hebben steeds meer moeite mensen te tolereren die van buiten hun beperkte kring komen. Er zijn na de afbraak van de zuilen duizenden nieuwe hokjes ontstaan waarin mensen zich verschansen en waar ze geen vreemden willen toelaten. Ze wensen niet geconfronteerd te worden met andere standpunten en culturen die ongemakkelijke gevoelens kunnen oproepen. Het hangt samen met de toegenomen angst voor het vreemde en de verminderde tolerantie. Uiteindelijk staat de sociale cohesie in de samenleving op het spel. De aard en de techniek van het internet bevorderen die hokjesmentaliteit ook. De zoektechnieken werken zo dat je vanzelf niet meer in aanraking komt met onbekende sferen. Facebook brengt je slechts in contact met vrienden.

Het publieke debat in een democratie mag niet zo werken. Het publieke debat is gebaat bij uitwisseling en confrontatie van verschillende standpunten. En dat zal nooit schokvrij zonder ongemakkelijke gevoelens verlopen. Bij een open forum horen geen bordjes te hangen met verboden toegang voor mensen met een afwijkende mening. Een open forum verdraagt geen regentesk ingrijpen: jij wel en jij niet. Een debatingclub van studenten kan leden selecteren. Een forum dat pretendeert een bijdrage te leveren aan het publieke debat kan geen mensen uitsluiten omdat hun bijdragen niet de moeite waard gevonden worden. Dat behoren de deelnemers aan dat debat zich ook te realiseren. En wie met zijn lange tenen toch dreigt weg te lopen moet gewezen worden op huisregel nummer 1.