Het afwijkende geluid

Kees van der Pijl, emeritus hoogleraar internationale relaties aan de universiteit van Sussex, heeft een boek geschreven waarin hij het neerschieten van de MH17 boven Oost-Oekraïne in een politieke context zet. Dat boek heet Flight MH17, Ukraine and the new Cold War; a prism of disaster. Het is uitgegeven door Manchester University Press, maar dat had nogal wat voeten in aarde. Nog voordat iemand het had kunnen lezen werd er vanuit Oekraïne via Facebook en Twitter een campagne opgezet tegen de publicatie van het boek. Aanvoerder van de campagne was de Duitser Andreas Umland die in Kiev aan een universiteit werkt. De directie van uitgever werd door hem bestookt met juridisch opgestelde brieven, waarin werd gedreigd met rechtszaken. Daarnaast zijn zowel de Universiteit van Manchester als de Britse ambassade in Kiev bewerkt, om hun invloed aan te wenden om de publicatie van het boek te voorkomen.

De uitgever was door dit alles geïntimideerd en legde het boek nogmaals voor aan een reviewer die oordeelde dat het boek wel moest worden uitgegeven omdat het voldoende wetenschappelijk verantwoord was. Vervolgens kreeg de uitgever via de Universiteit van Manchester signalen dat Chatham House, het invloedrijke instituut inzake Britse buitenlandse relaties, zich eveneens openlijk tegen publicatie zou gaan keren. Zo ver kwam het niet, volgens Van der Pijl, omdat er inmiddels uit de academische wereld tientallen steunbetuigingen binnen waren gekomen. En daar had de uitgever ook ruime bekendheid aan gegeven.

Het boek is een paar maanden terug uiteindelijk door de Manchester University Press gepubliceerd. Inmiddels is er ook een Duitse vertaling en staat een publicatie in het Portugees bij een Braziliaanse uitgever op stapel. In ons land heeft Van der Pijl tot nu toe bot gevangen bij de grote, bekende uitgeverijen voor een Nederlandse vertaling. Het komt nu waarschijnlijk uit bij een kleinere uitgeverij.


Waar komt die tegenstand tegen de publicatie van een volgens deskundigen wetenschappelijk verantwoord boek vandaan? Volgens Van der Pijl heeft het alles te maken met de vrees van het establishment voor een afwijkend geluid dat komt via een main stream platform. Manchester University Press is een gerenommeerde uitgeverij. Afwijkende geluiden in media met een beperkt bereik kunnen wel worden getolereerd. Die zijn eenvoudig te negeren of tegen te spreken, bijvoorbeeld door verwijzing naar de onbetrouwbaarheid van de bron. Maar voorkomen moet worden dat een van de officiële, door de regering gesanctioneerde, afwijkende analyse van een ramp zoals met de MH17 een prominente rol gaat spelen in het publieke debat. Dan wordt het risico groot dat de publieke opinie gaat twijfelen aan de officiële lezing van de gebeurtenissen.

Van der Pijl beschrijft in zijn boek zeer gedetailleerd wat er in Oekraïne vier jaar geleden gebeurde. Hij roept tegen de achtergrond van de toenmalige geopolitieke context twijfels op over het onderzoek van het JIT (Joint Investigation Team) en over de rol van Oekraïne, de Verenigde Staten en de NATO. Zijn conclusie dat er sprake is van een vuil geopolitiek spel kan ik niet beoordelen zonder het boek gelezen te hebben. Ik vind de pogingen om zijn boek buiten het publieke debat te houden wel alarmerend. Het roept de vraag op wie hier wat heeft te verbergen.