Klokkenluiders in de beklaagdenbank

Undercoverjournalist Alberto Stegeman is uiteindelijk toch nog veroordeeld voor het vervalsen van een pas waarmee hij kon aantonen dat er gaten zaten in de beveiliging op Schiphol. De zaak dateert uit 2008. Hij werd eerst veroordeeld, maar in beroep vrijgesproken. Vorig jaar beval de Hoge Raad dat het proces over moest omdat de journalist het bewijs ook zonder het vervalsen van een pas had kunnen leveren. Stegeman zei toen in een reactie dat hij juist wilde aantonen dat het gemakkelijk is om met een valse pas binnen te komen. "Ik was toevallig een journalist, voor hetzelfde geld was het een activist of een terrorist geweest." Kennelijk was de rechtbank die de zaak opnieuw heeft onderzocht niet gevoelig voor dat argument. Stegeman kreeg 1000 euro voorwaardelijk. Een pas vervalsen is een misdaad, ook als je daarmee een misstand aan het licht brengt die grote schade kan opleveren voor veel mensen.




De straf moet potentiële klokkenluiders te denken geven. Datzelfde geldt voor de zaak die journalist Brenno de Winter deze week openbaarde. Hij ontdekte dat de overheid hem op een zwarte lijst had gezet en waarschuwde voor mogelijk door hem te ondernemen fysieke inbraken, digitale inbraken, het verspreiden van malware en phishing. Op het Ministerie van Financiën resulteerde dat in intimidatie door beveiligingsmedewerkers en het meesturen van een bewaker bij een afspraak die de journalist daar had. Er volgde een rectificatie, maar het was niet de eerste keer dat De Winter werd lastig gevallen. Hij neemt dan ook geen genoegen met eenvoudige excuses van de politie. Sinds de beslissing om hem uiteindelijk  niet te vervolgen voor het hacken van de OV-chipkaart in 2011 groeit het aantal pesterijen. Zo werd hij vorig jaar als kritisch columnist ontslagen bij een maandelijkse talkshow die wordt gesponsord door de Nationale Politie. Inmiddels heeft Schouw (D66) Kamervragen gesteld aan minister Plasterk over deze affaire. De behandeling van De Winter is een signaal dat de overheid openbaarheid schuwt en geen respect heeft voor onafhankelijk commentaar. Wie daar geen rekening mee wil houden  moet op z'n tellen passen.

Dat geldt nog meer voor ambtenaren. "Als het om klokkenluiders gaat heeft de overheid een Januskop", schrijven de advocaten Volgenant Kaaks naar aanleiding van het ontslag van een Rotterdamse ambtenaar. Op papier is er een bescherming, maar in de praktijk wordt de klokkenluider behandeld als nestbevuiler en wordt hij wegens gebrek aan loyaliteit maar al te vaak aan de kant gezet. Het ontslag van de Rotterdammer, die onacceptabele huisvestingsomstandigheden in een meisjesinternaat tegen de zin van de wethouder openbaar maakte, is door de rechter ongedaan gemaakt. Maar terugkeer in zijn functie is onmogelijk. En ook hier werkt het chilling effect. Het ontslag is een waarschuwing voor alle ambtenaren die in aanraking komen met misstanden die niet 'onder de pet' mogen worden gehouden. De nieuwe wet op het Huis voor de Klokkenluider zou enige bescherming kunnen bieden. Maar de advocaten  vinden dat niet voldoende. "Als de wettelijke bescherming voor klokkenluiders meer moet zijn dan een papieren tijger, dan zal de overheid klokkenluiders juist moeten belonen in plaats van straffen."

Een teken aan de wand is ook dat er op de kwaliteit en de toegankelijkheid van klokkenluidersregelingen nog veel is aan te merken. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten meldt dat het merendeel van de Gemeenten een regeling kent voor het melden van misstanden. Dus niet allemaal. Nog steeds ontbreekt kennelijk de urgentie voor een degelijke bescherming van mensen die hun nek uitsteken in het belang van de burgers, in feite hun opdrachtgevers. Een dienstbare overheid in een democratie hoort niet te sjoemelen met openbaarheid.