Terreur

In de reacties op de slachtpartij vorige week in Frankrijk domineren tot barbarij vervallen radicale islamieten die de uitingsvrijheid kapot willen maken. Primitieve godsdienst versus Verlichting, onwrikbaar geloof dat twijfel noch tegenspraak duldt versus de vrijheid om te relativeren en met ironie, spot en satire reflectie uit te lokken. De miljoenen demonstranten die de afgelopen dagen de straat op gingen stelden zich op z'n minst voor één dag aan de kant van de Verlichting en de vrijheid. Ze verklaarden zich solidair met de tekenaars van Charlie Hebdo en hun vrijheid om satire te bedrijven.Vooral, vermoed ik, uit afschuw voor de daden van terroristen. Wat betekent "Je suis Charlie"? Dat miljoenen hun onwankelbare trouw aan de satirische kijk van de cartoonisten op godsdienst en politiek hebben betuigd? Of betekent het toch meer een vereenzelviging met slachtoffers van een barbaarse politieke stroming? Wat is na deze spannende dagen het sterkst gegroeid: de onvoorwaardelijke steun voor de vrijheid van meningsuiting of de afkeer van de islam, de haat tegen moslims en andere vreemdelingen? De populariteit van de vrijheid van meningsuiting kan wisselen. En niet alleen in landen waarvan de demonstrerende regeringsleiders hypocrisie is verweten. Op een bepaald moment kan er brede steun zijn, terwijl bij volgende gevallen allerlei reserves weer de overhand krijgen. Bij posters van de SP-Rotterdam waarmee wethouders op de hak worden genomen werden gisteren al weer vraagtekens gezet. En vandaag verbood de Vrije Universiteit een debat van de Studenten Actiegroep voor Rechtvaardig Palestina. Het College van Bestuur (CvB) verklaart dat het bespreken van een academisch boycot van Israël 'gevoelens van uitsluiting en onveiligheid binnen de universitaire gemeenschap oproept’. Er wordt een link gelegd met de aanslagen in Parijs. Heeft het CvB echt begrepen waar het om gaat bij de verdediging van de vrijheid van meningsuiting?





Een andere vraag die bij mij opkwam toen ik donderdag op het Domplein in Utrecht ook mijn solidariteit met Charlie Hebdo kwam betuigen was in hoeverre het de terroristen nu werkelijk om die cartoons te doen was. De kranten staan vol met beschouwingen over de lange tenen van fundamentalistische moslims. In Trouw legt Joke de Wolf uit dat beelden van de allerhoogste in alle religies omstreden zijn geweest of nog steeds zijn. Het beeld zou gelijk zijn aan het goddelijk wezen of aan de profeet en daar moest je als gelovige afblijven. "Primitieve" fundamentalisten, die in de Middeleeuwen zijn blijven steken, hebben de stap gemist waarbij de kunst is ontstaan: dat wat is afgebeeld is niet hetzelfde als wat wordt omschreven (Magritte's Ceci n'est pas une pipe). Dat de cartoons óver Allah gaan wil nog niet zeggen dat hiermee Allah zelf is afgebeeld. Ze geven hoogstens aanleiding voor reflectie en in de satire is dat nog eens extra dik aangezet met de nodige spot als prikkel tot nadenken. Bij de aanslag op de redactie van Charlie Hebdo zijn er volgens de Wolf dus "kogels door de spiegel" gegaan.

Het is een interessante visie. Dat de moordenaars van de redactieleden van Charlie Hebdo riepen dat Allah met deze aanslag wraak nam wijst in deze richting, al betwijfel ik of het in de islam toegestaan is je als plaatsvervanger van de profeet voor te doen. Ik mis in veel beschouwingen over de islam echter de politieke context. Het gaat hier om terreur met een politiek doel: de ontwrichting van de Europese samenleving. Als antwoord op wat het westen de Arabische landen en de moslims in eigen land aandoet. Allah en de cartoons worden nu in de strijd geworpen omdat de terroristen weten dat we hier bijzonder gevoelig zijn voor de aantasting van de vrijheid van de tekenaars. Het gaat volgens mij dus meer om onze gevoeligheid dan om die van hen. Het korte termijn effect, de eenheid in de Mars voor de Republiek, hebben ze misschien onderschat, maar of de gevolgen op de lange duur in hun nadeel zijn waag ik te betwijfelen. De haat tegen moslims is opnieuw gegroeid. Bewegingen als Pegida in Duitsland spinnen er garen bij, evenals de ronselaars voor de jihad die jongeren die er toch al min of meer voor in de stemming waren makkelijker zullen kunnen overhalen hun dappere  broeders in de strijd te volgen.

Waar het de terroristen om gaat is terreur: angst, woede, chaos. En met dat doel zijn de cartoonisten uitgekozen. Vanwege hun tekeningen, maar vooral omdat ze door hen te treffen de grootste impact dachten te kunnen bereiken. Religieuze gevoelens, kenmerken van de orthodoxe islam, traditionele waardepatronen, dat alles speelt zeker mee. Maar ik zie in de acties van deze Franse misdadigers geen primitieve, middeleeuwse cultuur maar eerder een op de moderne Europese samenleving afgestemde vorm van terreur met politieke doelen die een heel stuk verder gaan dan de aantasting van de vrijheid van meningsuiting.