Hoe gaat dit verder?

De persvrijheid is mij lief. Aanvallen op journalisten wekken doorgaans mijn argwaan. Dat de VPRO een parafrasering van de woorden van Baudet niet hoeft te rectificeren vind ik terecht. Maar soms erger ik me ook aan journalisten die met hun gezuig in interviews de relevantie van een zaak volkomen missen en er alleen op uit lijken te zijn een politicus onderuit te halen. Die moet zich dan in alle bochten wringen om een beleefd, en nietszeggend antwoord te formuleren. Met als gevolg dat de kijker/luisteraar zich steeds vaker geïrriteerd afwendt van het Haagse gebeuren. In plaats van een degelijke, diepgaande verantwoording van wat politici daar namens ons doen leveren de media op deze manier helaas steeds meer uitsluitend show.

De afgelopen week heb ik me in toenemende mate geërgerd aan vragen van journalisten over de verdere ontwikkeling van de coronavirusepidemie en alles wat daarmee samenhangt. Niemand weet hoe deze epidemie zich gaat ontwikkelen, niemand kan dat ook weten. Dat is keer op keer ook duidelijk gemaakt door alle betrokken wetenschappers. Het is dan nogal irritant, maar je zou ook kunnen zeggen dom, en zelfs riskant als sommige journalisten dan toch blijven aandringen op speculaties. Waar moeten we rekening mee houden? Wat kan er gebeuren als....? Wat gaat u doen als....? En anders....? Zijn er wel genoeg voorzorgsmaatregelen genomen? Hebben deze maatregelen effect? Welke problemen verwacht u? Het zijn vragen waar niemand een duidelijk antwoord op kan geven. Met de doorgaans vage en voorzichtige antwoorden die Rutte en zijn ministers dan toch moeten formuleren lopen zij het risico verkeerd begrepen te worden, valse verwachtingen te wekken dan wel irritaties op te roepen. De journalist denkt een punt te kunnen maken, de politici tonen onzekerheid ('dat is heel lastig om te zeggen') en de burgers verliezen het vertrouwen.

Angst voor wat komen gaat voedt in crisistijd de behoefte aan een toekomstperspectief en liefst geruststellende woorden van de autoriteiten. Op zich is het dus wel begrijpelijk dat journalisten daar naar vragen. Maar het levert zelden iets op. Overigens zie je die fixatie op wat we nog niet weten ook in minder uitzonderlijke omstandigheden. De vraag 'hoe gaat dit verder?' is inmiddels in de nieuwsjournalistiek een even groot clichee geworden als 'wat ging er door je heen?' in de sportverslaggeving.

Wat verwacht jij?

De NOS zendt persconferenties van premier Rutte en de ministers over het coronavirus rechtstreeks uit. Vlak vòòr een van deze persconferenties schakelt Hilversum over naar de verslaggever in Nieuwspoort met de vraag: wat verwacht jij dat de premier gaat zeggen? Komen er strengere maatregelen? Wat heb jij al gehoord? Het is bepaald geen nieuwe benadering van de media. We zijn er misschien al lang en breed aan gewend. Maar wat is de zin van zo'n gesprek. Drie minuten later horen we wat de regering van plan is. Waar komt deze behoefte om daarop vooruit te lopen vandaan?


Waar gaat dit heen?

De standaardvraag van de radio- of televisiepresentator aan verslaggevers is tegenwoordig niet meer: wat is er gebeurd? Maar: wat gaat er gebeuren? Feitelijke verslagen van wat er bijvoorbeeld in de Tweede Kamer is gebeurd krijgen we nauwelijks meer, buiten een paar leuke shotjes en quotes. De belangrijkste opdracht van de Haagse verslaggever is tegenwoordig speculeren: wat gaat de minister doen, hoe zal de Kamer op deze motie reageren, zal de coalitie deze verschillen van mening tussen partijen te boven komen? Overeenkomstige vragen krijgen de politici in interviews: wat gaat u doen als...? Hoe gaat dit verder?
Is dit echt wat we willen weten? Ik ben bang van wel ja, althans ik denk -en ik realiseer me goed dat ik hier ook aan het speculeren ben- dat dit wel voor een grote meerderheid van kijkers en luisteraars geldt. De fixatie op wat we van de nabije toekomst mogen verwachten is deel van onze cultuur geworden. Met alle risico's van dien.


Omgaan met onzekerheid

Voor een deel zal het te maken hebben met de moeite die veel mensen hebben met onzekerheid. De overvloed aan informatie en de vooruitgang van de wetenschap op alle gebieden suggereren dat we alle kúnnen weten. Daarnaast is er de commerciële kant van het scheppen van verwachtingen. Handel bestaat bij de gratie van de verwachting aan consumentenzijde dat er iets moois te halen is als je je geld besteedt aan product x of bij winkel y. En dat verwachtingen scheppen beïnvloedt in grote mate de mediataal, ook als het om gewoon nieuws gaat. Je zou kunnen zeggen dat de speculerende journalist onvoldoende afstand neemt van de wijze waarop zijn collega uit de reclamesector pleegt te communiceren. En, wat waarschijnlijk ook wel mee speelt, de toekomst voorspellen is gratis, degelijk onderzoek doen naar wat er precies gebeurt of gebeurd is kost heel wat meer. De toestand van de Nederlandse media is zodanig dat maar al te vaak aan de goedkoopste weg de voorrang moet worden gegeven.

Voorzichtig met voorspellingen

Terug naar de coronacrisis. Hoe groot de behoefte ook is aan informatie over wat we mogen verwachten over ontwikkeling van de epidemie, we zullen moeten leren leven met een bepaalde mate van onzekerheid. Het zou goed zijn als de media juist in deze crisis daar rekening mee houden en geen valse verwachtingen scheppen. Geen enkele voorspelling is volledig betrouwbaar, maar elke voorspelling zal wel een effect sorteren op het gedrag van het publiek. Al was het maar in de geruchtenmachine op de sociale media. Met het risico dat mensen conclusies trekken die later onjuist blijken te zijn, maar intussen wel tot verergering van het probleem kunnen leiden. Het feit dat we nog veel te weinig weten over het virus, de verspreiding en de besmettelijkheid zou voor de media aanleiding moeten zijn tot voorzichtigheid in de berichtgeving en het achterwege laten van vragen naar wat ons nog te wachten staat als de experts daar zelf eigenlijk niets over kunnen zeggen. Ga dan maar liever even voorbij aan die behoefte aan zekerheid en voorkom het risico op foute gevolgtrekkingen of het verlies van vertrouwen in de experts die we nu zo hard nodig hebben.

[Foto: Delphi, tjabeljan cc]