Openheid in crisistijd

Het ministerie van VWS heeft even geen tijd voor de openbaarheid van bestuur. Wob-verzoeken van RTL-nieuwsredacteur Pieter Klein en het AD wordt 'wegens overmacht' aangehouden tot 1 juni, mogelijk zelfs later. Vanwege de coronacrisis . Precies het onderwerp waarover de journalisten documenten hadden opgevraagd. Wob-expert Roger Vleugels: ‘Als het parlement informatie krijgt, dan moet de informatieverschaffing aan het publiek ook doorgang vinden. Dat geldt zeker voor de pers, die een zogenoemde vitale functie heeft. Als de pers een wob-verzoek doet, dient het ministerie dat ook met voorrang te behandelen. Bij VWS zijn er overigens ook wob-verzoeken die wel behandeld worden, dus een beroep op overmacht riekt naar willekeur.’

Vleugels wordt geciteerd in een artikel van Jan-Hein Strop op FTM over het beperkt functioneren van de parlementaire democratie tijdens de coronacrisis onder de titel 'Ook de democratie zit in een lockdown'. Er wordt weinig meer besproken in het parlement. De regering verschuilt zich achter de experts als het om de aanpak van de pandemie gaat. En wat de experts beweegt is ook niet altijd inzichtelijk. Kamerleden missen de deskundigheid om alles goed te kunnen beoordelen. Ze missen het rechtstreekse debat in de Kamer waar met enig volhouden soms meer informatie uit te halen valt dan via schriftelijke vragen die door ambtenaren worden beantwoord. En als de pers die Kamerleden pleegt aan te jagen om de regering ter verantwoording te roepen ook wordt uitgeschakeld om speurwerk te doen komt de controlefunctie van het parlement ernstig in de verdrukking. Ondanks de plechtige verklaring van de Hoge Colleges van Staat, waaronder de Eerste en Tweede Kamer, dat het democratisch proces gewoon doorgaat. Valt onder 'gewoon' dan ook niet een breder en meer open debat, zonder geheimen over de afwegingen van de experts in het Outbreak Management Team?

'Dit kan gewoon niet'

Hoogleraar bestuursrecht Wim Voermans van de Universiteit Leiden is vrij stellig over het opschorten van de Wob: 'Dit kán gewoon niet. Er is momenteel geen enkele reden om de wettelijke werking van de Wob uit stellen. Journalisten moeten inzicht krijgen in de manier waarop het kabinet coronamaatregelen neemt. Het kan niet zo zijn dat een minister en een handjevol experts nu het land besturen zonder de informatie te delen. Er móét democratische controle zijn.' Kamerleden van GroenLinks en D66 hebben vragen gesteld. De vragen zijn niet bepaald scherp gesteld. Ze zijn deels te beantwoorden met argumenten die in de afwijzingsbrief aan Klein worden genoemd. Vraag 2 is wel interessant: Is het op dit moment feitelijk onmogelijk om Wob-verzoeken te behandelen door uw ministerie? Bevestiging zou bepaald ongeloofwaardig zijn. Het gaat om een kwestie waarvoor de ambtenaren zeer waarschijnlijk niet ver hoeven te zoeken. Grote kans dat verschillende documenten waar naar gevraagd wordt op de laptop van de minister zelf te vinden zijn. En dat er sprake is van overmacht waardoor geen enkel verzoek behandeld kan worden is ook in strijd met de waarneming van Vleugels dat het ministerie andere vragen wel beantwoordt. Het meest waarschijnlijke is dat het beroep op overmacht een uiting is van een nog steeds bestaande weerzin in de ambtelijke bureaucratie om -geheel volgens de wet- de pers van dienst te zijn. Een weerzin die gewoonlijk sterker wordt naarmate het om gevoeliger materiaal gaat.

Hawija

Over gevoelige kwesties geproken: het bombardement op het Irakese dorp Hawija in 2015 door een Nederlandse F16 waarbij zeventig burgers bij zijn omgekomen. Nadat eerder al bekend werd uit een Wob-verzoek in Nederland dat Defensie zich wel degelijk bewust was van de risico's is nu uit de resultaten van een dergelijk verzoek van NRC en NOS in de VS gebleken dat de Amerikanen nog veel meer risico's zagen. Ze hebben de procedures na dit bombardement aangepast staat in een rapport waar de Tweede Kamer om heeft gevraagd, maar dat minister  Bijleveld niet kon of wilde leveren. Nadat ze eerder al op het onjuist informeren van de Kamer in deze kwestie was betrapt maken deze onthullingen haar aanblijven vrijwel onmogelijk. Nog een keer excuses aanbieden lijkt erg ongeloofwaardig voor de verhouding tussen regering en parlement. Zelfs VVD reageert kritisch. Waarom kon de pers wel informatie van de VS loskrijgen en Bijleveld niet, vraagt Kamerlid André Bosman zich af. Er ligt intussen een lijst met 90 vragen op het bureau van de minister.

SP en D66 willen ondanks de coronacrisis toch zo snel mogelijk een debat over deze kwestie. Gegeven het voornemen van de beide Kamers om de democratie 'gewoon door te laten gaan' kan daar niet langer mee gewacht worden. Overmacht is ook hier geen excuus. SP-Kamerlid Sadet Karabulut: „Dit is, ook in crisistijd, relevant genoeg om over te debatteren. Bijlevelds positie is wat mij betreft onhoudbaar geworden.”

[foto: JvL CC]