Het ongemak van foute meningen

De aankondiging dat Jort Kelder een televisiedebat zou gaan leiden over racisme in Nederland was voor Grâce Ndjako en Antoin Deul aanleiding NPO-voorzitter Rijxman een protestbrief te schrijven en tevens op te roepen het debat te boycotten. Ze vinden racisme niet zomaar een mening waar je, zoals in een debat, voor of tegen kunt zijn. En ze vinden de keuze van Kelder als debatleider 'absurd'. Ze citeren enkele uitspraken van Kelder en concluderen dan: 'U zegt in uw statement dat u polarisatie wilt tegen gaan maar in onze optiek wakkert u hiermee juist polarisatie aan. Wij kunnen niet anders dan de conclusie trekken dat uw motieven niet zuiver zijn en het dus over het scoren van kijkcijfers gaat.... dat uw omroep racisme kapitaliseert om er een voordeel mee te doen.'

Racisme is geen mening, maar een moorddadig systeem van achterstelling, uitsluiting en onderdrukking op basis van kleur. Dat ben ik met de briefschrijvers eens. Dat Kelder een weinig gelukkige keuze is voor zo'n programma, daar kan ik het ook nog wel mee eens zijn, al zou je ook kunnen redeneren dat hij mensen aanspreekt die zich tot nu toe afzijdig hebben gehouden. Maar dat zij vanwege die keuze de NPO betichten van niet-zuivere motieven, scoren voor de kijkcijfers en het 'kapitaliseren' van het onderwerp om er voordeel mee te behalen vind ik grotesk. Het is een goedkoop statement dat geen enkele bijdrage levert aan het uitbannen van het moorddadige systeem.

Uitbanning van racisme vereist maatregelen die dit systeem afbreken en vervangen door sociale gelijkheid op de arbeidsmarkt, bij de verdeling van woningen, in het onderwijs, in het alledaagse leven en op andere terreinen. Het straffen, boycotten of aan de schandpaal nagelen van mensen die iets gezegd hebben dat past binnen de ideologie van het racisme brengt deze maatregelen geen stap dichterbij. Het gaat er om concrete discriminatie te veroordelen en te verbieden. Je kunt mensen nu eenmaal niet dwingen anders te gaan denken. Vooroordelen, stereotyperingen en beledigingen verdienen een weerwoord. In ernstige gevallen, zoals bij bedreigingen, is er de strafwet. Maar je wint het niet tegen dit 'moorddadige systeem' door alles te zetten op het uit de openbaarheid houden van 'foute' uitingen. Niet gehoord, niet gezien....maar ook niets opgelost.


'Bestrijd racisme, maar kom niet aan het vrije woord'

Tegen het straffen en boycotten van mensen die iets verkeerds gezegd hebben keerden zich recentelijk ook meer dan 150 schrijvers en andere bekende persoonlijkheden op initiatief van de auteur van de Harry Potterreeks J.K. Rowling. Zij signaleren een 'ideologisch conformisme' dat ten koste gaat van openheid en tolerantie in het openbare debat. Ze keren zich tegen 'oproepen tot snelle en strenge vergelding in reactie op vermeend ontoelaatbare uitingen en meningen.'

Redacteuren worden ontslagen omdat ze omstreden stukken plaatsen, boeken teruggetrokken wegens vermeende onwaarachtigheid, journalisten mogen niet over bepaalde onderwerpen schrijven, hoogleraren krijgen last omdat ze in hun colleges uit bepaalde romans citeren, een onderzoeker wordt ontslagen na verspreiding van een academische peer reviewed studie en bij organisaties wordt de leiding aan de dijk gezet om iets wat soms alleen maar een onhandige vergissing is. 

Dit leidt tot ongewenste 'risicomijding onder schrijvers, kunstenaars en journalisten die vrezen voor hun bestaan als ze afwijken van de consensus of zelfs met onvoldoende geestdrift in de pas lopen.'

Deze verstikkende atmosfeer zal uiteindelijk het wezen van onze tijd schaden. De beperking van het debat, door een repressieve overheid dan wel een onverdraagzame samenleving, schaadt steevast de mensen die geen macht hebben en beperkt ieders vermogen tot democratische participatie. Slechte ideeën worden bestreden door ze te ontkrachten, te weerspreken en te weerleggen, niet door erover te zwijgen of ze weg te wensen. 

Deugen of niet deugen

Het manifest van Rowling c.s. komt als geroepen. Er is de afgelopen jaren een enghartige politiek correcte discussiecultuur ontstaan die de racismebestrijding volgens mij geen goed doet. Dat geldt vooral voor de VS, maar onder invloed van populaire Amerikaanse discussieplatforms dringt de 'cancel-culture' ook door in Nederland en andere landen. Foute meningen leveren ongemakkelijke gevoelens op. Je hoeft ze dan ook niet te laten passeren. Maar in een open samenleving mag dat er niet toe leiden dat je iemand met een foute mening per definitie etiketteert als niet deugend en waard om uitgesloten moet worden. Het simpele onderscheid tussen mensen die deugen en mensen die niet deugen vertroebelt de werkelijkheid en brengt ons geen steek verder in het streven naar noodzakelijke veranderingen. Laten we ons concentreren op standpunten, niet op het karakter van de personen die deze standpunten huldigen. Intolerantie, uitsluiting en verkettering van personen behoren tot het repertoire van radicaal rechts dat opkomt voor de eigen bevoorrechte positie en daarom het liefst alles bij het oude wil laten. De geschiedenis leert dat alle sociale verandering begint bij het gevecht om het vrije woord. Dat geldt ook voor het uitbannen van racisme. 

[foto: Raymond Brettschneider CC. Living History Day 2010 - Schout en Schandpaal]