Identiteitspolitiek onder het mes

Elma Drayer heeft een allergie voor slachtofferschap, schreef een recensent in de NRC. Kan me daar iets bij voorstellen. Tot voor kort was ze nogal eens te horen bij Tijs van den Brink's radioprogramma 'Dit is de dag', dat bij mij vaak aanstaat als ik aan het koken ben. Elma hield zich daar bepaald niet in als mensen zich in haar ogen ten onrechte benadeeld of slecht behandeld voelden. Ze vond veel klachten overdreven, zeker als ze van links kwamen. Ik vond haar niet altijd even sympathiek, vooral door de manier waarop ze mensen die oprecht tegen onrecht opkwamen afzeikte. Maar ze had soms wel gelijk vanwege de onhandigheid waarmee iemand gevoelige kwesties in de openbaarheid aan de orde stelde.

In 'Witte Schuld' gaat Drayer helemaal los over de kwalijke kanten van de identiteitspolitiek, een uit de Verenigde Staten overgewaaide trend, zoals die tot uitdrukking komt in de standpunten van veel fanatieke antiracisten. Het boek bevat een aaneenschakeling van incidenten en uitspraken die laten zien hoe het openbare debat in de afgelopen jaren te lijden heeft gehad onder moralistische, politiek correcte ingrepen die de vrijheid van meningsuiting ernstig hebben aangetast. Met als gevolg een ongezonde polarisatie in de openbare meningsvorming. In herinnering aan haar radio-optredens begon ik met enige scepsis aan haar boek. Maar ik moet zeggen dat ze bij een aantal aspecten van het actuele racismedebat de spijker op de kop slaat. Er is wel degelijk sprake van ontsporingen die een gezond cultureel en wetenschappelijk klimaat in de weg zitten.


Geen recht op een platform

Eerder dit jaar schreef ik hier over Amerikaanse toestanden in de Nederlandse academische wereld.  Elma Drayer wijdt er in haar boek een heel hoofdstuk aan. Daarin ook het voorbeeld van de Chief Diversity Officer van de Universiteit van Amsterdam Anne de Graaf die afstand nam van overdreven politieke correctheid op Amerikaanse universiteiten. Studenten noemden haar uitspraken 'ontstellend' en eisten dat ze die publiekelijk zou herroepen. Wat ze gelukkig niet deed. Andere voorbeelden gaan over -meer en minder succesvolle- protesten tegen sprekers die niet voldoen aan de identiteitspolitieke eisen. Bij een omstreden lezing van Paul Cliteur op de Universiteit van Groningen stonden demonstranten met het bord: 'Vrijheid van meningsuiting staat niet gelijk aan het recht op een platform.' De Britse socioloog Frank Furedi waarschuwt voor de trend die achter dit soort incidenten zit: 'Voor je het weet bestaat er alleen nog tolerantie voor de eigen mening, terwijl échte tolerantie betekent dat je andere meningen weliswaar met argumenten mag bestrijden, maar ook bereid moet zijn te luisteren en het onverdragelijke te verdragen. Die vrijheid moet juist aan de academie worden verdedigd.'

Politiek correct taalgebruik

Een ander hoofdstuk gaat over 'taalzuiveringen'. Het woord is niet voor niets zo gekozen. Woorden kunnen een ideologische lading hebben die mensen kan kwetsen. 'Let op je woorden' is een normale fatsoensregel in de onderlinge communicatie die tot grote ergernis van puristen door sommigen, zeker op de sociale media, steeds vaker aan de laars wordt gelapt. Helaas valt fatsoen niet af te dwingen. En dwingende taalhervormingen helpen de discriminatie van minderheden niet de wereld uit. Buitenlanders, allochtonen, nieuwe Nederlanders, etnische minderheden, mensen van kleur....'het wij-zij denken zal er niet als bij toverslag door verdwijnen', schrijft Drayer. Het verbieden van het gebruik van bepaalde woorden is zinloos en tast de vrijheid van spreken aan.

Determinisme

'Witte Schuld' is een lange aanklacht tegen de niet-doordachte gevolgen van een identiteitsdenken dat mensen in hokjes plaatst en vastpint op wat zij zijn in plaats van hen te beoordelen op gedrag of standpunten. 'De kenmerken waarmee je in je wiegje al zat opgescheept bepalen hoe anderen je behandelen en hoe je zelf in het leven staat' schrijft Drayer. De scheidslijn tussen goed en fout in de publieke meningsvorming wordt dan bepaald door huidskleur, geslacht, seksuele geaardheid of een ander kenmerk. De Franse feministische schrijfster Fatiha Agag-Boudjahlat verzet zich tegen wat zij noemt 'de huidskleurtruc' om meningen van deelnemers aan het openbare debat te beoordelen. In een interview in Trouw zei ze: 'Men doet alsof ideeën de voortzetting zijn van een identiteit. Dat betekent dat als je kritiek hebt op iemands opvattingen, je deze persoon in zijn diepste wezen aanvalt, onderdrukt zelfs. Een normale uitwisseling van argumenten is op deze manier onmogelijk. Vandaar dat wanneer deze vrouwen een vraag krijgen die hun niet bevalt, ze klagen dat ze worden aangevallen.' Het is een vorm van 'tribaal denken', in de woorden van Drayer, niet alleen 'heilloos', maar ook 'bloedlink'.

Tegen de fanatici


Elma Drayer voedt haar eigen verontwaardiging over een doorgedraaide identiteitspolitiek door vooral extreme voorbeelden van incidenten uit de afgelopen jaren ten tonele te voeren. Om vervolgens te erkennen dat er wel degelijk een probleem is. Racisme bestaat, en natuurlijk moet je daar iets aan doen, diversiteitsbeleid is niet altijd slecht. Ze keert zich primair tegen de anti-racistische fanatici, maar is daar zelf ook behoorlijk fanatiek in. Ze is niet bang om in haar ogen foute opvattingen scherp te veroordelen. Het is een boek met uitgesproken standpunten en daar is dan zeker ook nog wel het een en ander op af te dingen. Haar simplistische en kromme verdediging van de staat Israël bijvoorbeeld. Als er ergens sprake is van institutionalisering van tribaal denken dan is het daar wel, zou ik zeggen.
Los van alle kritiek die je kunt hebben als iemand flink tekeer gaat tegen welke hedendaagse trend dan ook is het goed dat dit boek de andere, onvriendelijke, ondoordachte en in bepaald opzicht gevaarlijke kanten van de identiteitspolitiek bloot legt. Het is tenslotte een trend die bij spraakmakend Nederland, de overheid en talloze instellingen te vaak kritiekloos wordt gevolgd.