De polarisatie van het publieke debat leidt nogal eens tot het gebruik van grote woorden om de opponent in diskrediet te brengen. In de Telegraaf werden klimaatactivisten die zichzelf in musea vastlijmen vorige week 'velpon-terroristen' genoemd. Een typisch voorbeeld van de inflatie van een begrip dat zijn specifieke betekenis verliest en als scheldwoord wordt ingezet tegen milieubewuste actievoerders die zich buiten de gebaande paden bewegen omdat ze anders niet gehoord worden.
'Fascisten' is ook zo'n aan inflatie onderhevig scheldwoord dat nogal eens voorkomt in typeringen van extreemrechtse politici en partijen. De nieuwe Italiaanse premier Giorgia Meloni komt maar moeilijk los van haar verleden in een neofascistische partij. Het odium fascisme kleeft vanwege een fout verleden ook aan de Zweden Democraten (SD) van Jimmie Åkesson die voor de nieuwe rechtse minderheidsregering een belangrijke gedoogrol vervult. In Nederland loopt de radicalisering van Forum voor Democratie volgens sommigen uit op fascisme, volgens anderen zijn Baudet c.s. nu al nauwelijks meer van fascisten te onderscheiden.
De politicoloog Jan Werner Müller maakt een onderscheid tussen rechtspopulisme en fascisme. Bij populisten gaat het om de pretentie dat zij het "hele", het "echte" volk vertegenwoordigen. We vinden dat bijvoorbeeld bij de PVV. Van het fascisme dat we uit de geschiedenis kennen is volgens Müller nu geen sprake. 'We zijn geen getuige van een massale mobilisatie en militarisering van hele samenlevingen.' Er is geen sprake van een 'systemische geweldscultus' en 'staten die heringericht worden op basis van racistische criteria' (uit: 'Wat is democratie?'). Dat neemt niet weg dat er los van de veranderde context elementen in de ideologie en vooral in de werkwijze van de FvD zitten die sterk doen denken aan het fascisme van toen. Het is een partij die met scheldwoorden en beledigingen rotzooi trapt, ophef om de ophef nastreeft - niet op straat met fysiek geweld, zoals in de jaren dertig, maar in de media en in het parlement. En dat kan net als straatgeweld ook als bedreigend worden ervaren.
In Nederland is waakzaamheid tegen neofascistische tendensen dus bepaald niet overbodig. Over hoe hiermee om te gaan schreef Ewout Kieft zaterdag een behartenswaardige bijdrage in de NRC.
Democratie
Je kunt de strapatsen van Baudet, Van Meijeren en Van Houwelingen vergelijken met wat de fascisten deden, maar dat leidt de aandacht af van waar het uiteindelijk om gaat: de bescherming van de democratie. Benoem hun acties dan liever zo: ondermijning van de democratie. Kieft: 'Al te kwistige nazivergelijkingen leiden niet alleen tot devaluatie van de Holocaust, maar ze zorgen ook voor een impasse in het democratisch debat. Want degenen die fascist of nazi worden genoemd, hebben bijna altijd reden om verontwaardigd te reageren en zich als slachtoffer van demonisering te presenteren. En zo houden de politieke tegenstanders elkaar nu al jaren in gijzeling: in plaats van inhoudelijk de discussie aan te gaan, is de inzet om elkaar een plek op het podium te ontnemen.' Maar daarmee maak je de democratie niet weerbaar. Een averechts effect onder de aanhangers van extreemrechts ligt op de loer. Minder etiketteren dus, en meer aandacht voor wat de democratie nodig heeft om te overleven. Nogmaals Kieft: 'Al veel te lang wordt de democratie verdedigd door te waarschuwen voor haar tegendeel: de dreiging van een vervaarlijke vijand blijkt in de praktijk nu eenmaal effectiever dan het enthousiasme voor een staatsbestel vol stroperige procedures en moeizame debatten. Het is hoog tijd voor een positievere aanpak.'
Ik vind het een waardevolle gedachte. Er zijn zeker voldoende argumenten om te waarschuwen voor neofascistische tendensen in huidige extreemrechtse partijen. Maar waarom moeten we dat eigenlijk doen? Om Baudet c.s. naar de historische mestvaalt te verwijzen of om te voorkomen dat zijn beweging onze democratie om zeep helpt? In het laatste geval moeten we in het publieke debat dus alle aandacht concentreren op het behoud van de democratie, de rechtsstaat en alle waarden en normen die daaraan ten grondslag liggen.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten