De politiek van het woord

De Tweede Kamer hield hoorzittingen met de beoogde ministers voor het nieuwe kabinet-Schoof. Het experiment heeft gemengde reacties opgeroepen. De Kamerleden mochten vragen stellen, maar er was geen ruimte voor debat. De kandidaat-bewindslieden van de PVV kregen vooral vragen over uitspraken die ze in het verleden hebben gedaan. De meeste aandacht ging uit naar Marjolein Faber en Reinette Klever die doorgezaagd werden over hun eerder ingenomen standpunt ten aanzien van de 'omvolking'. De omvolkingstheorie draait om het idee dat door een bewuste strategie van een elite, immigranten en vooral mensen van kleur de "blanke" westerse cultuur verdringen. 

Faber nam afstand van de term vanwege de 'connotatie met het verleden'. Ze doelde daarbij op de omvolking die de nazi's in de jaren veertig nastreefden. Maar de complottheorie die extreemrechts nu verspreidt heeft een geheel andere inhoud. De nazi's streefden in het oosten naar 'Lebensraum' en daarvoor moesten slavische volken worden 'gegermaniseerd'. De omvolking die Baudet en zijn PVV-adepten aanhangen gaat over een bewuste strategie van de elite om het eigen volk 'te vervangen door Afrikanen en Arabieren', zoals de bedenker, Renaud Camus, jaren geleden voorspelde. De hedendaagse racisten hanteren een bedreigend, angstaanjagend concept om 'het volk' tegen 'de elite' op te zetten.

In de hoorzittingen en de publiciteit eromheen is de aandacht vooral uitgegaan naar het gebruik van het woord 'omvolking'. De kandidaat-ministers namen afstand van de term of gaven er een andere inhoud aan (een 'feitelijke demografische ontwikkeling' volgens Klever) en dat was dat. Maar, constateert Erik van Ree in de NRC, 'het gedachtegoed er achter blijft buiten schot'. 'De critici van de beoogd PVV-minister van Asiel en Migratie zijn ontevreden maar kunnen weinig uitrichten. Hun kritiek was immers overwegend gericht op de term ‘omvolking’, en de oorsprong daarvan, niet op de gedachte erachter. Ze zijn door Faber in de kuil geduwd die zij voor haar gegraven hadden.' Een gemiste kans voor de oppositie, vindt Van Ree.

Reclame als spiegel?

In het boek Wat mocht, wat mag, what's next schrijven Wilbert Schreurs en Doortje Smithuijsen over veranderende normen in de reclame. Reclame is een barometer van de tijdgeest. Als spiegel van verandering zien we via reclame de normen over goede smaak en fatsoen verschuiven, schrijven zij. Dat wordt duidelijk als we naar de jaren negentig kijken. De val van de Muur en de groei van de winsten in de neoliberale economie verleggen de grenzen. Reclamemakers kunnen zich meer permitteren. De angst voor negatieve effecten van reclames die voor sommige mensen te ver gaan is verdwenen. 

Het bekende voorbeeld is Benetton. Dat kledingbedrijf adverteert met foto's van maatschappelijk actuele thema's en gebeurtenissen. Er wordt geen kleding getoond, alleen de tekst 'United Colors of Benetton'. Voorbeelden: een priester en een non die elkaar kussen, een pasgeboren baby die bebloed en wel nog aan de navelstreng hangt, een shirt van een soldaat die in Bosnië heeft gevochten, een advertentie met een stervende aidspatiënt: het zijn uitingen die onmiskenbaar bedoeld zijn om te prikkelen.

En daar is het Benetton natuurlijk om te doen. Reclame is een kwestie van aandacht vragen, opvallen en emoties opwekken. Zo probeerde Mazda naar het voorbeeld van Benetton op te vallen en te prikkelen met het billboard met een close-up van een vrouw met een dichtgeslagen oog. In kleine letters staan, naast het oog, de verschillende kleuren van de nieuwe Mazda-modellen vermeld, met daaronder ‘United Colors of Mazda’.