Vrijheid van meningsuiting in de verkiezingsprogramma's

Toen ik lang geleden begon met het inventariseren van in Nederland omstreden uitingen werd het recht op vrijheid van meningsuiting als iets vanzelfsprekends beschouwd waar je weinig woorden aan vuil hoefde te maken. Elders op de wereld waren er nog veel problemen, maar hier was er geen enkele reden om je druk over te maken over dit onderwerp. Toen ik bijna twaalf jaar geleden aan dit weblog begon was de situatie drastisch veranderd. Vrijheid van meningsuiting was een hot topic geworden, ook in Nederland. Het land was in korte tijd opgeschrikt door twee politieke moorden waarbij de vrijheid van meningsuiting een belangrijke rol speelde. Ineens was niets meer vanzelfsprekend. Ik kon er een boek over vol schrijven.

Sindsdien is het onderwerp niet meer uit de publieke belangstelling verdwenen. Maar dat betekent niet dat er meer duidelijkheid is gekomen over wat wel en wat niet gezegd kan worden. Na veel gedoe is een in onbruik geraakt strafrechtartikel dat 'smalende godslastering' verbood in 2013 afgeschaft. Maar niet zonder pogingen om alsnog via een omweg nieuwe beperkingen op dit gebied in te voeren. Een recente poging van ex-PVV'er Bontes om groepsbeleding uit het strafrecht te halen is gestrand. Er is mogelijk wel een meerderheid te vinden voor het schrappen van het verbod op majesteitschennis. Maar daarvoor moeten we de komende verkiezingen eerst even afwachten.

Wat staat er eigenlijk over dit onderwerp in de verschillende verkiezingsprogramma's?

De site 'Wat zegt mijn partij' heeft alle programma's voor de Tweede Kamerverkiezingen van 15 maart 2017 op trefwoord doorzoekbaar gemaakt. Dat levert het volgende overzicht op:

Het programma van VVD levert geen resultaten op voor vrijheid van meningsuiting. Dat geeft te denken, gezien het track record van deze partij op dit onderwerp. Ook de andere partij die de vrijheid in haar naam voert, de PVV, vindt het kennelijk niet de moeite waard om vrijheid van meningsuiting in het verkiezingsprogram te vermelden. Ik vermoed vanwege al die de 'neprechters' die de partijleider dwars zitten.
Het PvdA-program meldt niets over de vrijheid van meningsuiting. Asscher's problemen met migrantenorganisaties en Spekman's beschavingsoffensief hebben in de afgelopen regeringsperiode wel twijfels opgeroepen. 

Het CDA ziet vooral morele problemen:

We zijn te veel gaan geloven in een vrijheid zonder verantwoordelijkheid, in een wereld van rechten zonder plichten. De voorbeelden zien we dagelijks om ons heen. Op internet en social media is de vrijheid van meningsuiting voor sommigen vooral een vrijbrief voor beledigen en kwetsen. Op straat tarten en treiteren jongeren uit verveling toevallige passanten en agenten.

De ChristenUnie maakt een paar algemene opmerkingen over vrijheidsrechten waaronder de vrijheid van meningsuiting.

 D66 is een stuk concreter:

Vrijheid van meningsuiting is, net als het recht om niet gediscrimineerd te worden en het recht op godsdienstvrijheid, een hoeksteen van onze vrije samenleving en democratie. Wij zijn zeer beducht op inperkingen van deze vrijheid. Haatzaaien is en blijft verboden, maar specifieke beperkingen, zoals het verbod op majesteitsschennis en het beledigen van een bevriend staatshoofd, zijn onwenselijk...De bijzondere strafbaarstelling voor majesteitsschennis is een onacceptabele inbreuk op de vrijheid van meningsuiting en moet verdwijnen. D66 heeft daartoe al een wetsvoorstel ingediend...Wij vinden uiteraard niet dat alles wat gezegd kan worden ook gezegd moet worden, discriminatie of het aanzetten tot haat vormen wettelijke grenzen. De overheid is echter niet de hoeder van fatsoen en goede smaak. Dat regelen mensen onderling. De overheid zorgt er wel voor dat mensen die zich benadeeld voelen onder het mom van vrijheid van meningsuiting voor zichzelf kunnen opkomen...

Bij GroenLinks lezen we:

De vrijheid van meningsuiting is het fundament van onze vrije samenleving. Het is de onmisbare voorwaarde voor een zinvol democra- tisch debat. We moeten het verschrikkelijk met elkaar oneens kunnen zijn. We durven elkaar aan te spreken als het nodig is. De grens wordt bereikt wanneer argumenten omslaan in dreigementen, intimidatie en geweld...De overheid is terughoudend in het aantasten van de vrijheid van meningsuiting op internet en past geen automatische filters en voorafgaande controle toe. Aanbieders van sociale media worden niet ingezet als hulppolitie richting hun gebruikers en worden geacht hun gedragsregels transparant en consequent toe te passen, om discriminatie en willekeur tegen te gaan.

De SGP stelt duidelijke grenzen aan de uitingsvrijheid:

Vrijheid van meningsuiting is geen recht op kwetsen en daarom nooit onbegrensd. Naast bestaande inperkingen voor bijvoorbeeld smaad of opruiing, dient ook de lastering van Gods Naam weer strafbaar te worden.  Het verbod op majesteitsschennis blijft behouden. Vanwege de bijzondere positie van het staatshoofd is een afzonderlijke strafbaarstelling gerechtvaardigd...De vrijheid van meningsuiting is volgens onze Grondwet niet onbeperkt, zeker niet wanneer het reclame betreft. De publieke omroep moet zich positief onderscheiden van de commerciële omroepen. Dat wil zeggen: geen geld voor goedkoop amusement en dure inkoop van sportrechten.

De Piratenpartij maakt zich zorgen over toenemende surveillance:

 Burgerrechten zijn er om individuele vrijheden te garanderen en burgers te beschermen tegen de willekeur van invloed en bemoeienis door overheden of bedrijven. Twee voorbeelden hiervan zijn het recht op privacy en het recht op vrijheid van meningsuiting. Deze burgerrechten staan onder druk door de toenemende surveillance van overheden en bedrijven. Er is tevens een verschuiving gaande van nationale macht naar Europese macht. Internationale verdragen en overeenkomsten zijn vaak in strijd met individuele burgerrechten. Het is daarom steeds belangrijker om goed te regelen dat onze burgerrechten niet in het geding raken.

De Partij voor de Dieren vindt "het recht op demonstratie een laagdrempelig middel om invulling te geven aan de vrijheid van meningsuiting." Burgers hebben verder volgens het programma van de PvdD "recht op informatie van overheids- diensten en bedrijven die publiek geld besteden."

De Partij 50+ schrijft: "Vrijheid van meningsuiting is geen vrijbrief om anderen te beschimpen en om te schelden. Elkaar aanspreken op fatsoen moet normaal zijn. Smaad zwaarder straffen."

Volgens VNL  "erodeert de massale immigratie vanuit niet-Westerse landen onze Westerse kernwaarden: de gelijkwaardigheid van mannen en vrouwen, de gelijkwaardigheid van hetero’s en homo’s, de vrijheid van meningsuiting en de scheiding van kerk en staat."

De programma's van de SP, Denk, de Ondernemerspartij, Nieuwe Wegen, Forum voor Democratie en Artikel 1 leveren geen resultaten op voor vrijheid van meningsuiting.

Conclusie

Afgaand op de partijprogramma's worden we niet zo veel wijzer van wat we in de toekomst mogen verwachten ten aanzien van de uitingsvrijheid. Gunstige uitzondering op dit punt is D66. Zelfs als we zouden weten welke partijen regeringsmacht krijgen valt moeilijk te voorspellen of we er wat dit vrijheidsrecht betreft in 2017 op voor- of achteruit zullen gaan.
Een aanwijzing geeft een analyse van verkiezingsprogramma's door advocaten vanuit een breder perspectief: de rechtsstaat. Maar liefst vijf van de dertien onderzochte politieke partijen doen voorstellen die rechtstreeks indruisen tegen onze rechtsstaat. Dat zijn allemaal rechtse partijen: PVV, VNL, VVD, CDA en SGP. Ze komen met dubieuze plannen die voortkomen uit zorgen over immigratie, terrorisme en jihadisme. De PvdA, de ChristenUnie en 50+ kunnen daar nog aan toegevoegd worden, schrijft Gwen van Eijk terecht, nadat deze partijen onlangs instemden met de verruiming van bevoegdheden van de AIVD. Alles overziende dus geen optimistisch beeld.